Վիքիպեդիա

Իսմայիլ Կադարե

ալբանացի արձակագիր և բանաստեղծ

Իսմայիլ Կադարե (ալբաներեն արտասանություն [ismaˈil kadaˈɾe], ֆրանսերեն գրվում է՝ Ismaïl Kadaré, հունվարի 28, 1936(1936-01-28)[1][2][3][…], Գիրոկաստրա, Ալբանիայի թագավորություն[4][5] - հուլիսի 1, 2024(2024-07-01)[6], Տիրանա, Ալբանիա[6]), ալբանացի արձակագիր, բանաստեղծ, էսսեների հեղինակ, սցենարիստ և դրամատուրգ։ Նա միջազգային առաջատար գրական գործիչ է և մտավորական։ Պոեզիայի վրա կենտրոնացել է նախքան իր առաջին՝ «Մահացած բանակի գեներալը» վեպի հրատարակությունը, որի շնորհիվ ձեռք է բերել միջազգային ճանաչում[16]։

Իսմայիլ Կադարե
ալբ․՝ Ismail Kadare
Ծնվել էհունվարի 28, 1936(1936-01-28)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԳիրոկաստրա, Ալբանիայի թագավորություն[4][5]
Վախճանվել էհուլիսի 1, 2024(2024-07-01)[6] (88 տարեկան)
Վախճանի վայրՏիրանա, Ալբանիա[6]
Մասնագիտությունբանաստեղծ, վիպասան, թարգմանիչ և գրող
Լեզուալբաներեն և ֆրանսերեն
Ազգությունալբանացի
Քաղաքացիություն Ալբանիա,  Ֆրանսիա և  Կոսովո
ԿրթությունՏիրանայի համալսարան և Մաքսիմ Գորկու անվան գրականության ինստիտուտ
Ուշագրավ աշխատանքներThe General of the Dead Army?, The Castle?, Chronicle in Stone?, Broken April?, The Three-Arched Bridge?, The File on H.? և The Palace of Dreams?
ԱնդամակցությունԱլբանիայի գիտությունների ակադեմիա, Բարոյական և քաղաքական գիտությունների ակադեմիա, Կոսովոյի գիտության և արվեստի ակադեմիա[7] և Չեռնոգորիայի գիտության ու արվեստների ակադեմիա[8][9]
Պարգևներ
ԱմուսինՀելենա Կադարե[15]
ԶավակներBesiana Kadare?
Изображение автографа
 Ismail Kadare Վիքիպահեստում

1992 թվականին Կադարեն արժանացել է Չինո դել Դուկայի համաշխարհային մրցանակին, 1998 թվականին՝ Հերդերի մրցանակին, 2005 թվականին՝ Բուքերյան միջազգային անդրանիկ մրցանակին, 2009 թվականին՝ Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակին և 2015 թվականին՝ Երուսաղեմյան մրցանակին։ 2019 թվականին պարգևատրվել է Փակ Քյոնգ Նի մրցանակով և 2020 թվականին՝ Նյուսթադ գրական միջազգային մրցանակ[17]։ 1996 թվականին նա դարձել է Գիտությունների Մորալես և Քաղաքական Ակադեմիայի արտասահմանյան գործընկեր, իսկ 2016 թվականին արժանացել է Պատվո լեգեոնի շքանշանի։ Գրականության ոլորտում Նոբելյան մրցանակի է առաջադրվել 15 անգամ։ 1990-ականներից ի վեր, Ալբանիայի երկու հիմնական քաղաքական կուսակցությունները Կադարեին առաջարկել են դառնալ Ալբանիայի համախոհ նախագահ, սակայն վերջինս մերժել է։

Նյուսթադ մրցանակի համար նրան առաջադրած ժյուրին գրել է․ «Կադարեն Ֆրանց Կաֆկայի իրավահաջորդն է։ Կաֆկայից ի վեր ոչ ոք չի խորացել ամբողջատիրական իշխանության դժոխային կառուցվածքի և մարդկային հոգու վրա դրա ունեցած ազդեցության մեջ այնպիսի հիպնոսային խորությամբ, որքան Կադարեն»։ Նրա ստեղծագործությունները նաև համեմատվել են Նիկոլայ Գոգոլի, Ջորջ Օրուելի, Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի, Միլան Կունդերայի և Բալզակի գրվածքների հետ։ Ապրելով Ալբանիայում, երբ կար խիստ գրաքննություն, Կադարեն խորամանկ հնարքների է դիմել՝ գերազանցելու կոմունիստ գրաքննիչներին, որոնք արգելել էին նրա երեք գրքերը՝ օգտագործելով այնպիսի հնարներ, ինչպիսիք են առակը, առասպելը, ժողովրդական հեքիաթը, այլաբանությունը, լեգենդը, որոնք լի էին կրկնակի բովանդակությամբ, ակնարկով, զրպարտությամբ, երգիծանքով և փոխաբերական իմաստներով։ 1990 թվականին կոմունիստական ռեժիմից և Սիգուրիմիի գաղտնի ոստիկանությունից փախչելու համար նա մեկնել է Փարիզ։ Նրա գործերը հրատարակվել են 45 լեզուներով։ Նյու Յորք Թայմսը գրել է, որ վերջինս ազգային գործիչ է Ալբանիայում, և որին իր հայտնիությամբ կարելի է համեմատել Միացյալ Նահանգներում ճանաչված Մարկ Տվենի հետ։ «Ալբանիայում գրեթե չկա ընտանիք, որ չունենա Կադարեի գրքերից»։

Կադարեին ոմանք համարում են 20-րդ և 21-րդ դարերի մեծագույն գրողներից և մտավորականներից մեկը, ինչպես նաև համընդհանուր ձայն ընդդեմ ամբողջատիրության[18][19][20]։ Նա հանդիսանում է Հելենա Կադարեի ամուսինը, ՄԱԿ-ի դեսպան և ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի փոխնախագահ Բեսիանա Կադարեի հայրը։

Վաղ և անձնական կյանք

խմբագրել

Իսմայիլ Կադարեն ծնվել է Ալբանիայի թագավորությունում Զոգ Առաջին թագավորի կառավարության ժամանակ։ Նա ծնվել է Գիրոկաստրա քաղաքում, պատմական Օսմանյան կայսրության լեռնային, բարձր քարե տներից կառուցված քաղաք-ամրոց, որը գտնվում է հարավային Ալբանիայում, Հունաստանի հետ սահմանից մեկ տասնյակ մղոն հեռավորության վրա[21][22][23]։ Նա անտեղ ապրել է մի ոլոր, նեղ փողոցում, որը հայտնի էր որպես «Խենթերի արահետ»[24][25][26]։

Ծնողներն էին փոստի աշխատակից Հաիթ Կադարեն և տնային տնտեսուհի Հաթիջե Դոբին, ովքեր ամուսնացել էին 1933 թվականին, երբ Հաթիջեն 17 տարեկան էր[27][28][29][30]։ Մոր կողմից՝ նրա նախապապը եղել է Բեկթաշինների միաբանության բեյտեջի, որը հայտնի էր որպես Հոջհե Դոբի[31]։ Չնայած ծնվել էր մուսուլմանական ընտանիքում, Իսմայիլ Կադարեն աթեիստ էր[32][33]։

Կադարեի ծնվելուց երեք տարի անց Իտալիայի վարչապետ Բենիտո Մուսոլինիի զորքերը ներխուժել են Ալբանիա և վտարել թագավորին։ Իտալիայի իշխանությունն է տիրել դրանից հետո[34]։ Կադարեն ինը տարեկան է եղել, երբ իտալական զորքերը դուրս են բերվել, և ստեղծվել է Ալբանիայի Ժողովրդական Սոցիալիստական Հանրապետությունը կոմունիստների գլխավորությամբ[35]։

Կադարեն հաճախել է Գիրոկաստրի տարրական և միջնակարգ դպրոցներ[35]։ Այնուհետև Տիրանիայի համալսարանի պատմության և բանասիրության ֆակուլտետում սովորել է լեզուներ և գրականություն[35][36]։ 1956 թվականին ստացել է ուսուցչի դիպլոմ[37]։ Ալբանիայի Տիրանիա քաղաքում ապրել է նախքան 1990 թվականը՝ Ֆրանսիայի քաղաքացի դառնալը[38][39][40][41]։ 2019 թվականին Կադարեի Տիրանիայում գտնվող բնակարանը վերածվել է նրա կյանքն ու աշխատանքը ցուցադրող թանգարանի[42]։

Ամուսնացել է ալբանացի գրող Հելենա Գուշիի հետ և ունի երկու դուստր։

Նրա դուստրը՝ Բեսիանա Կադարեն, Ալբանիայի դեսպանն է Կուբայում, հանդիսանում է ՄԱԿ-ի դեսպան և Գլխավոր ասամբլեայի 75-րդ նստաշրջանի փոխնախագահ[43]։

Գրական գործունեություն

խմբագրել

Վաղ գրական գործունեություն

խմբագրել
 
Իսմայիլ Կադարեի տունը (Կոնակը) Օսմանյան հին քաղաքում՝ Գիրոկաստրայում։

11 տարեկանում Կադարեն կարդացել է Ուիլյամ Շեքսպիրի «Մակբեթը»։ Տարիներ անց նա վերհիշել է․ «Ես ձեռագրով պատճենում և տուն էի տանում այն, որովհետև չգիտեի որ կարող եմ ուղղակի գնել գրախանութից։ Մանկական երևակայությունս ստիպում էր հավատալ, որ ես պիեսի համահեղինակ եմ»[44]։

Շուտով գրականությունը գրավել է նրա ուշադրությունը[22][44][45]։ Կադարեն իր առաջին պատմվածքները գրել է 12 տարեկանում, որոնք տպագրվել են Տիրանիայի Պիոներ կոմունիստական մանկական ամսագրում[35][46]։ 1954 թվականին հրատարակվել է նրա բանաստեղծությունների առաջին ժողովածուն՝ «Տղայական ոգեշնչում»[47]։1957 թվականին հրատարակվել է «Երազներ» բանաստեղծությունների ժողովածուն[48]։

17 տարեկանում Կադարեն հաղթել է Տիրանիայում անցկացվող պոեզիայի մրցույթում, որի շնորհիվ մեկնել է Մոսկվա՝ Մաքսիմ Գորկու անվան գրականության ինստիտուտում սովորելու[18]։ Գրականություն սովորել է ասպիրանտուրայում՝ 1958-1960 թվականներին՝ Խրուշչովի ժամանակաշրջանում[26]։ Նրա վերապատրաստման նպատակն էր դառնալ կոմունիստ գրող և «մարդկային հոգիների ինժեներ», որպիսի օգնի ստեղծել նոր Ալբանիայի մշակույթը[49]։ Մոսկվայում նա հանդիպել է սոցիալիստական ռեալիզմի դրոշի ներքո միավորված գրողների․ արվեստի ոճ, որը բնութագրվում է հեղափոխական կոմունիստական արժեքներ իդեալականացված պատկերմամբ, ինչպիսին է պրոլետարիատի ազատությունը։ Կադարեն նաև հնարավորություն է ունեցել կարդալու ժամանակակից արևմտյան գրականություն, այդ թվում՝ Ժան Պոլ Սարտրի, Ալբեր Կամյուի և Էռնեստ Հեմինգուեյի ստեղծագործությունները[50]։ Այնուամենայնիվ, նա մերժել է սոցիալիստական ռեալիզմի կանոնները և ներքուստ պարտավորվել է գրել ընդդեմ դոգմատիզմի[51][52][53]։ Նաև արհամարհել է նոմենկլատուրան, որը, ինչպես հետագայում գրել է, ավելի շուտ իր երիտասարդական ամբարտավանության արդյունքն էր, քան քաղաքական ընդդիմություն[54]։ Խորհրդային Միության տարիներին Կադարեն հրատարակել է բանաստեղծությունների ժողովածու ռուսերեն լեզվով, իսկ 1959 թվականին գրել է իր առաջին վեպը՝ «Քաղաքն առանց նշանների», որը քննադատում էր Սոցիալիստական կարիերիզմը Ալբանիայում[55][56]։

1960 թվականի հոկտեմբերին Կադարեն տուն է վերադարձել ալբանական հրամանով, նախքան Ալբանիայի ԽՍՀՄ-ի հետ քաղաքական և տնտեսական կապերի խզումը[26][28][57]։ Հաջորդ 30 տարիներին ապրել է Տիրանիայում, մի բնակարանում, որտեղ ներկայումս գտնվում են նրա տուն-թանգարանն ու արխիվները[58][59]։ Աշխատել է որպես լրագրող, դարձել Ալբանական նամակներ գրական պարբերականի գլխավոր խմբագիրը (հրատարակվում էր և՛ ալբաներեն, և՛ ֆրանսերեն), այնուհետև հինգ տարի աշխատակցել է «Դրիտա» գրական գրախոսականին՝ միաժամանակ սկսելով իր իսկ գրական կարիերան[30][35][59][60]։

Այդ ժամանակ Կադարեն հայտնի էր իր պոեզիայով։ 1961 թվականին հրատարակել է «Իմ դարը» բանաստեղծությունների ժողովածուն[48][57]։ Նրա գործերը հատկապես սիրում էին ալբանացի երիտասարդները։ Նրա ապագա կինը՝ Հելենան, որն այն ժամանակ աշակերտուհի էր, երիտասարդ գրողին նամակ էր գրել որպես երկրպագու, ինչի շնորհիվ էլ նրանք ամուսնացել են 1963 թվականին[61]։

Իր ամենավաղ ստեղծագործություններից մեկը՝ «Արքայադուստր Արջիրո» վերնագրով բանաստեղծությունը Կադարեն գրել է 1960-ականներին։ Բանաստեղծությունը վերափոխում է 15-րդ դարի լեգենդար արքայադուստր Արջիրոյի դարավոր առասպելը, ըստ որի, նա երեխայի հետ ցատկել էր Գիրոկաստրո ամրոցից՝ օսմանացիների գերևարությունից խուսափելու համար[49][62]։ Բանաստողծությունը քննադատվել է, չեղարկվել, և պատվիրվել է ընթերցողի պաշտոնական զեկույց, որը պնդում էր, որ գրողը պատմական և գաղափարական սխալներ է թույլ տվել[49][62]։ Կադարեին անուղղակիորեն քննադատել են սոցիալիստական գրական սկզբունքները անտեսելու համար[49][62]։

1962 թվականին Կադարեն կոմունիստական երիտասարդական ամսագրում տպագրել է իր առաջին վեպից մի հատված՝ որպես պատմվածք՝ «Սրճարանի օրերը» վերնագրով[63][64][65]։ Հրատարակումից հետո այն անմիջապես արգելվել է՝ նպաստելով նրա «անկումային» համբավին[35][54][66][67]։ Իր ընկերների այս քննադատությունների և խորհուրդների պատճառով Կադարեն չի հրատարակել ամբողջական վեպը մինչև 1990 թվականը[փա՞ստ]։

1963 թվականին, 26 տարեկան հասակում, Կադարեն հրատարակել է իր «Մահացած բանակի գեներալը» վեպը, որը բանակի գեներալի և քահանայի մասին է, ում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից 20 տարի անց ուղարկել են Ալբանիա՝ գտնելու և իրենց հայրենիք վերադարձնելու զոհված իտալացի զինվորների մարմինները[22][35][68]։ Վեպը բախվել է ալբանացի գրականագետների քննադատությանը՝ սոցիալիստական ստանդարտները արհամարհելու և «մութ տոնի» համար[փա՞ստ]։ Այսպիսով, վեպը խիստ հակադրվում էր այն ժամանակվա ալբանացի գրողների վեպերին, որոնք փառաբանում էին կոմունիստական հեղափոխությունը[69][70]։ Վեպը ոգեշնչանք է հանդիսացել 3 ֆիլմի ստեղծման համար՝ Լուչանո Տովոլիի «Մահացած բանակի գեներալը» (1983) ֆիլմը իտալերենով(գլխավոր դերակատարներ՝ Մարչելո Մաստրոյանի և Միշեր Պիկոլի), Բերտրան Տավեռնիեի «Կյանքից բացի, ուրիշ ոչինչ» (1989) ֆիլմը ֆրանսերենով (գլխավոր դերակատար՝ Ֆիլիպ Նուարե) և Դիմիտեր Անագնոստիի «Մահացած բանակի վերադարձը» (1989) ֆիլմը ալբաներենով (գլխավոր դերակատար՝ Բույար Լակո)[68]։ Կադարեն այս վեպը համարում է «լավ գրականություն», այլ ոչ թե իր լավագույն ստեղծագործությունը, թեև այն վերջինիս ամենահայտնի գործն է[71]։

1964 թվականին Կադարեն գրել է «Ի՞նչ են մտածում այս լեռները» գործը[48]։ Նրա հաջորդ կարճ վեպը «Հրեշը» տպագրվել է 1965 թվականին Նենտորի գրական ամսագրում, համարվել է «անկումային» և հրատարակվելուց հետո արգելվել է․ սա Կադարեի երկրորդ արգելված գործն էր[35]։

1960-ականների կեսերին տասնամյակի սկզբի մշակութային գրաքննության «հալոցքն» ավարտվել էր, և պայմանները կտրուկ փոխվել էին։ 1967 թվականին Ալբանիան նախաձեռնել է իր մշակութային հեղափոխությունը։ Կադարեն և ալբանացի այլ գրողներ 2 տարով աքսորվել են Բերատ՝ գյուղացիների և բանվորների կողքին կյանքի մասին սովորելու համար[52][72]։ Այդ ժամանակ ալբանացի 2 դրամատուրգներ դատապարտվել են 8 տարվա ազատազրկման[72]։ Ալբանացի գրողներն ու արվեստագետները բախվել են Ալբանիայից դուրս գտնվող աշխարհի անտարբերությանը, որը աջակցություն չէր ցուցաբերում ի օգուտ նրանց[73]։

Միջազգային ճանաչում (1970–80)

խմբագրել

Կադարեին Ալբանիայի սահմաններից դուրս առաջինը հաջողություն է բերել «Մահացած բանակի գեներալը»-ը[74]։ Յուսուֆ Վրիոնիի ֆրանսերեն թարգմանությունը, որը 1970 թվականին Փարիզում հրատարակել է Ալբին Միշելը, հանգեցրել է Կադարեի միջազգային ճանաչմանը[51][75]։ Հեգնական այս վեպում իտալացի գեներալը և իտալական բանակի քահանան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից 20 տարի անց վերադառնում են Ալբանիա, որպեսզի գտնեն և իրենց հայրենիք վերադարձնեն պատերազմում զոհված իտալացի զինվորների մարմինները[21][41]։ Ֆրանսիական հրատարակչությունը վեպը հրատարակել է առանց Կադարեի իմացության և համաձայնության, քանի որ այդ ժամանակ Ալբանիան չէր ստորագրել հեղինակային իրավունքի համընդհանուր կոնվենցիան և տեքստը չուներ հեղինակային իրավունքի պաշտպանություն[76]։ Ֆրանսիայում հայտնվելուն պես գիրքը թարգմանվել է եվրոպական բազմաթիվ լեզուներով[76]։ 1977 թվականին այն թարգմանվել է ավելի քան 20 լեզուներով, ընդ որում ալբանական կոմունիստական մամուլը այն ողջունել է որպես «70-ականների ամենահաջող թարգմանություններից մեկը աշխարհում»[77]։

1970 թվականին Արևմուտքում վեպի հաջոողությունից հետո ալբանացի գրողների և դոգմատիկ գրականագետների ավագ սերունդը չափազանց դառնացել է «Արևմուտքի սիրելիի» դեմ։ «Այս վեպը հրատարակվել է բուրժուազիայի կողմից, և դա անհնար է ընդունել»,-ասվել է Ալբանիայի գաղտնի ոստիկանության զեկույցում[78]։ Գաղտնի ոստիկանությունում Կադարեի թշնամիները և Ալբանիայի քաղբյուրոյի նախկին պատասխանատուն նրան անվանել էին Արևմուտքի գործակալ, ինչը ամենավտանգավոր մեղադրանքներից էր, որ կարող էր հնչել Ալբանիայում[79]։ Այնուամենայնիվ, Կադարեն շարունակել է հրատարակել իր հայրենիքում և լայն տարածում գտել այնտեղ՝ ալբանական մամուլում հաճախակի հղումներով իր ստեղծագործությունների նոր հրատարակություններին և թարգմանություններին։ Կադարեին ողջունել են որպես «նոր ալբանական գրականության հերոս»[80][81][82]։ Նրա գործերը նկարագրվել են որպես «ալբանական հասարակությանը մտահոգող խնդիրների բուժում» և որպես «հեղափոխության օգտագործում՝ որպես գրականության կազմակերիչ տարր»[83]։ Գրողին նաև գովաբանել են որպես «հեղափոխական մղում», որը «կյանքին համընթաց է և պայքարում է հին գաղափարների դեմ»[83]։

1971 թվականին Կադարեն հրատարակել է «Քրոնիկոն քարի մեջ» վեպը, որտեղ պատմողը մի երիտասարդ ալբանացի տղա է, որի քարե քաղաքը ներգրավվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում և հաջորդաբար գրավվել է հունական, իտալական և գերմանական ուժերի կողմից[84]։ Վեպը բնութագրվել է որպես «կախարդական ռեալիզմ»[61]։ Ջոն Ափդայքը գրել է Նյու Յորքեր ամսագրում, որ դա «միանգամայն կախարդական վեպ էր՝ բարդ և իրագործված իր բանաստեղծական արձակով ու պատմողական հմտությամբ, սակայն ռեզոնանս է բերում իր արմատներից Եվրոպայի ամենապարզունակ հասարակություններից մեկում»[85]։ Գիրքը մեծ տարածում է գտել ալբանական մամուլում, հանրության մեջ և ամսագրերում (ինչպիսին էր Նոր Ալբանիա ամսագիրը), որոնք ուղղված էին ալբանական սոցիալիզմն ու մշակույթը միջազգային լսարանին քարոզելուն[80]։

1970-ականների ընթացքում Կադարեն սկսել է ավելի շատ առնչվել առասպելների, լեգենդների և հեռավոր անցյալի հետ՝ հաճախ ակնարկեր անելով Օսմանյան կայսրության և ներկայիս Ալբանիայի միջև[86]։ Այդ ժամանակ նա նաև աշխատել է որպես խմբագիր և հեղինակ «Նոր Ալբանիա» արվեստի և մշակույթի ամսագրում, որը ձգտում էր քարոզել ալբանական սոցիալիզմը համաշխարհային լսարանի առաջ[87]։

1970 թվականին Կադարեն հրատարակել է «Դղյակը» կամ «Պաշարումը», որը փառաբանվել է և՛ Ալբանիայում, և՛ Արևմտյան Եվրոպայում։ 1972 թվականին այն թարգմանվել է ֆրանսերեն[81]։ Այն մանրամասնում էր ալբանացիների և օսմանացիների միջև պատերազմը Սկանդերբեգի համար[փա՞ստ]։

1978 թվականին նա հրատարակել է «Եռակամար կամուրջ» վեպը․ քաղաքական առակ (1377 թվական), որը պատմում էր ալբանացի վանականը[88]։ Նյու Յորք Թայմսը այն անվանել է «միանգամայն գրավիչ, տարօրինակ, վառ, չարագուշակ, մակաբր և իմաստուն պատմվածք»[88]։

Այն բանից հետո, երբ 1975 թվականին Կադարեն վիրավորել է իշխանություններին «Կարմիր փաշա» վերնագրով քաղաքական պոեմով, որը ծաղրում է ալբանական կոմունիստական բյուրոկրատիան, նա դատապարտվել է՝ խուսափելով գնդակահարվելուց, և ի վերջո ուղարկվել ձեռքի աշխատանք կատարելու Կենտրոնական Ալբանիայի հեռավոր գյուղերից մեկում[89][90][91]։ Տիրանիա վերադառնալուց հետո Կադարեն սկսել է ավելի ու ավելի շատ կարճ վեպեր հրատարակել[52]։

1980 թվականին Կադարեն հրատարակել է «Կոտրված ապրիլ» վեպը, որը պատմում է 1930-ական թվականներին հյուսիսային Ալբանիայի լեռնաշխարհում հյուրընկալության, արյան վրեժի և վրեժխնդրության դարավոր ավանդույթի մասին[92][93]։ Վերանայելով՝ Նյու Յորք Թայմսը գրել է․ «Կոտրված ապրիլը գրված է վարպետի պարզությամբ՝ բարդիական ոճով, ասես հեղինակն ասում է․ Հանգիստ նստի՛ր և թույլ տուր պատմեմ իմ երկրում արյան վրեժի և մահվան անխուսափելիության մասին մի սարսափելի պատմություն պատմեմ։ Գիտես, որ դա անխուսափելի է, քանի որ այդպիսինն է կյանքը ասյ լեռներում։ Վիրավորանքների համար պետք է վրեժ լուծել, ընտանիքի պատիվը պետք է պահել․․․»[94]։ Վեպի հիման վրա կինոռեժեժիսոր Վալտեր Սալլեսը 2001 թվականին բրազիլական ֆիլմ է նկարահանել «Արևի հետևում» անունով, որում նկարահանվել է Ռոդրիգո Սանտորոն, և որի գործողությունները ընթացել են Բրազիլիայում։ Ֆիլմը առաջադրվել է Բրիտանական կինոյի և հեռուստատեսային արվեստի մրցանակի լավագույն ոչ անգլերեն ֆիլմի համար և Ոսկե գլոբուս մրցանակի՝ լավագույն օտարալեզու ֆիլմի համար[95]։

Հակասություններ և լարվածություն Ալբանիայում (1981–90)

խմբագրել

1981 թվականին Կադարեն հրատարակել է «Երազների պալատը» հակաամբողջատիրական ֆանտաստիկ վեպը[96]։ Վեպում բռնապետական դիստոպիան (երևակայական ԱՄՆ-ը, Օսմանյան Միացյալ Նահանգները) հսկայական բյուրոկրատական սուբյեկտի (Երազանքների պալատ) միջոցով հավաքում է կայսրության բոլոր երազանքները, դասավորում դրանք, զետեղում, վերլուծում և ամենավտանգավորները հայտնում սուլթանին[22][97][98]։ Կադարեն առաջին անգամ հրատարակել է վեպից մի հատված՝ որպես պատմվածք, իր մի քանի նոր ստեղծագործությունների հետ մեկտեղ, 1980 թվականին իր չորս վեպերից բաղկացած «Սառնարյունություն» ժողովածուում։ Հաջորդ տարի, նույն վերնագրով, Կադարեն ավարտված վեպը հրատարակել է «Անցյալի նշաններ» երկրորդ հրատարակության մեջ։ Չնայած իր քաղաքական թեմաներին, այն գրաքննության չի ենթարկվել Ալբանիայի իշխանությունների կողմից[99]։

«Երազների պալատը» հրատարակելուց հետո ընթերցողները սկսել են համեմատություններ անցկացնել ամբողջատիրության քննադատության և Ալբանիայի այդ ժամանակվա կառավարության միջև։ Ալբանիայի գրողների միության նիստում Միության նախագահը Կադարեին մեղադրել է քաղաքականությունից միտումնավոր խուսափելու մեջ՝ թաքցնելով պատմության և բանահյուսության մեջ իր գեղարվեստական գրականության մեծ մասը, և «Երազների պալատը» բացահայտորեն դատապարտվել է Ալբանիայի քաղբյուրոյի մի քանի անդամների ներկայությամբ[22]։ Կադարեին մեղադել են կառավարության վրա քողարկված հարձակման մեջ, իսկ վեպը իշխանությունների կողմից դիտվել է որպես հակակոմունիստական ստեղծագործություն և ծաղր քաղաքական համակարգի դեմ[22][100][101]։ Արդյունքում ստեղծագործությունն արգելվել է, բայց նախքան այդ, վաճառվել էր 20000 օրինակ[22][102]։ Իշխանությունները ի սկզբանե չէին ցանկացել բանտարկել կամ վերացնել Կադարեին, քանի որ նա դարձել էր միջազգայնորեն ճանաչված գրական գործիչ, և դա կհանգեցներ միջազգային արձագանքի, որից, հաշվի առնելով երկրի արագ տնտեսական անկումը, կառավարությունն ամեն գնով ցանկանում էր խուսափել[103]։ Արևմտյան մամուլն արձագանքել է «Երազանքների պալատի» դատապարտմանը, իսկ Արևմուտքում բողոքի ցույցեր են սկսվել՝ ի պաշտպանություն հեղինակի[52]։ Իր գրած բոլոր գրքերից ամենաշատը Կադարեն հպարտացել է հենց այս մեկով[104]։

Նույն տարում Կադարեն ավարտել է իր «Համերգը» վեպը, որը երգիծական պատմություն է չին-ալբանական պառակտման մասին, սակայն այն քննադատության է արժանացել իշխանությունների կողմից և տպագրվել միայն 1988 թվականին[105]։

Կոմունիստ ալբանացի առաջնորդ Էնվեր Խոջան նախագահել է ստալինյան բռնի կոլեկտիվացման և ճնշման ռեժիմով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից մինչև 1985 թվականը[27][106]։ Նա նախաձեռնել է Կադարեի ոչնչացման գործընթացը, բայց Արևմուտքի արձագանքի պատճառով ավարտին չի հասցրել այն[107]։ Այնուամենայնիվ, Կադարեի բնակարանից դուրս իշխանությունների գիշերային հսկողություն է եղել[108]։ Ալբանացի պատմաբան և գիտնական Անտոն Լոգորեցին այս ժամանակաշրջանում Կադարեին նկարագրել է որպես «հազվագյուտ ամուր ծաղիկ, որն աճում է, անբացատրելիորեն, հիմնականում անպտուղ հատվածում»[109]։

1985 թվականի հունվարին լույս է տեսել Կադարեի «Լուսնով գիշեր» վեպը, որը արգելվել է իշխանությունների կողմից[110][111]։ 1985 թվականի ապրիլի 9-ին Հոջան ընկել է կոմայի մեջ. հաջորդ գիշերը նա մահացել է 76 տարեկան հասակում։ Հիվանդ բռնապետի մահվան երեկոյան Գրողների միության, Ալբանիայի քաղբյուրոյի և Կոմկուսի Կենտկոմի անդամները հապճեպ հավաք են կազմակերպել՝ դատապարտելու Կադարեի վերջին՝ «Լուսնի գիշեր» վեպը[112]։

Նույն տարում Կադարեն գրել է «Ագամեմնոնի դուստրը» վեպը, որը ուղիղ քննադատություն էր, և որի իրադարձությունները 1970-ականներին Ալբանիայի ճնշող վարչակարգի վերաբերյալ են։ Այն մաքսանենգ ճանապարհով դուրս է բերվել երկրից՝ Կադարեի ֆրանսիացի խմբագիր Կլոդ Դյուրանի օգնությամբ, սակայն լույս է տեսել միայն 2003 թվականին[93][113]։

1990 թվականին Կադարեն հանդիպել է խնդրում Ալբանիայի նախագահ Ռամիզ Ալիայի հետ, որտեղ նա հորդորել է վերջ տալ մարդու իրավունքների խախտումներին, իրականացնել ժողովրդավարական և տնտեսական բարեփոխումներ և վերջ տալ Ալբանիայի մեկուսացմանը[89]։ Կադարեին հիասթափեցրել է Ալիայի դանդաղ արձագանքը[89]։

Քաղաքական ապաստան Ֆրանսիայում (1990–մեր օրեր)

խմբագրել

1990 թվականի հոկտեմբերին, այն բանից հետո, երբ նա քննադատել է Ալբանիայի կառավարությանը, կոչ արել ժողովրդավարացնել մեկուսացման մեջ գտնվող Ալբանիան՝ Եվրոպայի վերջին կոմունիստական երկիրը (այն ժամանակ ընդհանուր առմամբ կազմում էր 3,3 միլիոն մարդ), և բախվել է նրա իշխանությունների զայրույթին և, ի վերջո, սպառնալիքներ ստացել Ալբանական Սիգուրիմի գաղտնի ոստիկանությունից, Կադարեն քաղաքական ապաստարան է խնդրել և ստացել Ֆրանսիայում[89][114][115]։ Նա հեռացել է Փարիզ․ այդ ժամանակից ի վեր նա հիմնականում ապրել է Փարիզում, իսկ որոշ ժամանակ անց Տիրանիայում[34][90][104][116][117]։ Նա որոշել էր հեռանալ, քանի որ հիասթափվել էր Ռամիզ Ալիայի կառավարությունից, Ալբանիայում չէր թույլատրվում օրինական ընդդիմությունը, և նա համոզվել էր, որ «իմ հեռացումը կօգնի ժողովրդավարացմանը ավելին, քան ցանկացած գործողություն»[90][118]։ Նյու Յորք Թայմսը գրել է, որ նա Ալբանիայում ազգային գործիչ էր, որը հանրաճանաչությամբ կարող էր համեմատվել ԱՄՆ-ում Մարկ Տվենի հետ, և որ «հազիվ թե լինի ալբանական ընտանիք, որ չունենա Կադարեի գրերից, և նույնիկս օտարերկրյա այցելուներին են ներկայացվում նրա բանաստեղծությունների հատորները»[90]։

Ալբանիայի պաշտոնական մամուլի գործակալությունը արձագանքում է՝ «այդ տգեղ արարքի» վերաբերյալ հայտարարություն տարածելով՝ ասելով, որ Կադարեն իրեն դնում է «Ալբանիայի թշնամիների ծառայության կեջ»[90]։ Որոշ մտավորականներ, անձնական մեծ ռիսկի ենթարկելով, հրապարակայնորեն սատարել են Կադարեին, որին իշխանությունները դավաճան էին հայտարարել։ Բանաստեղծ Դրիտերո Ագոլին, որը գլխավորում էր Ալբանիայի գրողների միությունը, ասել է․ «Ես շարունակում եմ մեծ հարգանքով վերաբերվել նրա ստեղծագործությանը»[90]։ Չնայած այս ամենին, կոմունիստական իշխանությունները լիովին չեն արգելել նրա գրքերը, և վերջինս մնացել է հայտնի և հռչակավոր հեղինակ[117][119]։

Քաղաքական ապաստան ստանալուց և Ֆրանսիայում հաստատվելուց հետո Կադարեն շարունակել է գրել։ Նրա աքսորը Փարիզ բեղմնավոր էր և հնարավորություն էր տվել հաջողությունների հասնել՝ գրելով և՛ ալբաներեն, և՛ ֆրանսերեն[120]։

Նրա «Բուրգը» վեպը (1992) քաղաքական այլաբանություն է, որի իրադարձությունները տեղի են ունենում մ․թ․ա․ 26-րդ դարում Եգիպտոսում․ այն կենտրոնանում է Քեոփսի մեծ բուրգի կառուցման հիմքում ընկած խարդավանքների վրա[28][121]։ Վեպում Կադարեն ծաղրում է ցանկացած բռնապետի սերը հիերարխիայի և անպետք հուշարձանի նկատմամբ։ Կադարեի որոշ վեպերում, որոնք ներառում են այսպես կոչված «Օսմանյան ցիկլը», Օսմանյան կայսրությունը օգտագործվում է որպես ամբողջատիրական պետության նախատիպ։ 1993 թվականին վեպը արժանացել է Օտարերկրյա միջերկրածովյան մրցանակի Ֆրանսիայում[122]։

1994 թվականին նա սկսել է աշխատել իր ստեղծագործության առաջին երկլեզու հատորի վրա ֆրանսիական Ֆայարդ հրատարակչությունում[123]։ Նույն թվականին նա Փարիզում ֆրանսիացի խմբագիր Ֆլամարիոնի համար՝ հրամանով գրել է «Լեգենդների լեգենդը» էսսեն, որն անմիջապես թարգմանվել է ֆրանսերեն և տպագրվել 1995 թվականին։

Կադարեի 1996 թվականի «Սպիրիտուս» վեպը պատմողական և կոմպոզիցիոն շրջադարձ է հանդիսանում նրա գրական կարիերայում։ Դրանում երկու ուրվականներ վերադառնում են հետկոմունիստական աշխարհ[91]։ Այս վեպի ազդեցությունը զգացվում է Կադարեի հետագա բոլոր վեպերում[124]։ Այն վերաբերում է մի խումբ օտարերկրացիների, որոնք շրջագայել են Աևելյան Եվրոպայում կոմունիզմի տապալումից հետո և Ալբանիայում գտնվելու ժամանակ լսում են հուզիչ խոսակցություններ մեռելներից ոգին գրավելու մասին։ Ինչպես պարզվում է, ոգին իրականում տխրահռչակ գաղտնի ծառայությանը հայտնի լսող սարք է՝ «եղջյուր» անվամբ[103]։

Նրա 2008 թվականի «Քարե քաղաքի անկումը» վեպը արժանացել է Կոսովոյի ՌԵչայ Սուրոյի մրցանակին և 2013 թվականին ընդգրկվել է Անկախ արտասահմանյան գեղարվեստական գրականության մրցանակի կարճ ցուցակում[125]։

Նրա «Տիկինը» կիսակենսագրական վեպը լույս է տեսել 2020 թվականին[126]։ Այն կենտրոնանում է Կադարեի մոր և իր երկրի հետ ունեցած բարդ կապերի վրա[126]։

1990-ականներից ի վեր, Ալբանիայի երկու հիմնական քաղաքական կուսակցությունները բազմիցս խնդրել են Կադարեին առաջադրվել Ալբանիայի նախագահի պաշտոնում, սակայն վերջնս մերժել է[17][115][127]։

Մրցանակներ

խմբագրել
 
Կադարեն 2011 թվականին Ալբանիայի փոստային նամականիշի վրա․ նշում է իր ծննդյան 75-ամյակը

1992 թվականին Կադարեն Ֆրանսիայում արժանացել է Չինո Դել Դուկայի համաշխարհային մրցանակին[128]։ 1996 թվականին նա դարձել է Ֆրանսիայի Գիտությունների Մորալես և Քաղաքական ակադեմիայի ցմահ անդամ, որը հանդիսանում է գիտական հասարակությունը կազմող 5 ակադեմիաներից մեկը՝ ոչ շատ վաղ մահացած փիլիսոփա Կարլ Փոփերի ամբիոնում[17][18][60][68]։ 1998 թվականին Ավստրիայում արժանացել է Հերդերի միջազգային մրցանակի[129]։ 2003 թվականին Ռումինիայում ստացել է Օվիդ միջազգային մրցանակը, իսկ Կոսովոյի նախագահի կողմից Պրիզրենի լիգայի նախագահական ոսկե մեդալը[130][131][132]։

2005 թվականին Միացյալ Թագավորությունում ստացել է Բուքերյան միջազգային անդրանիկ մրցանակը՝ իր բոլոր գործերի համար։ Մրցանակի ստացման ելույթում Կադարեն ասում է․ «Մենք միմյանց թիկունք ենք կանգնել, քանի որ փորձում էինք գրականություն գրել այնպես, կարծես գոյություն չուներ այդ ռեժիմը։ Ժամանակ առ ժամանակ, հանում էինք այն, երբեմն էլ՝ ոչ»[22]։

2008 թվականին Իտալիայում ստացել է Ֆլայանո միջազգային մրցանակ[133]։ 2009 թվականին Կադարեն Իսպանիայում արժանացել է Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակին՝ իր գրական ստեղծագործությունների համար[134]։

2015 թվականին Կադարեին Իսրայելում շնորհվել է Երուսաղեմյան երկամյա մրցանակը[135]։ Խոսելով Ալբանիայի և հրեաների միջև հարաբերությունների մասին՝ Կադարեն ասել է․ «Ես գալիս եմ աշխարհի այն սակավաթիվ երկրներից մեկից, որոնք օգնել են հրեաներին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Կարծում եմ, որ այնտեղ պատերազմի սկզբից մինչև ավարտը հրեաների թիվը 200-ից աճել է մինչև 2000։ Բնակչությունը միշտ պաշտպանել է հրեաներին, լինի թագավորության ժամանակ, կոմունիզմի օրոք, թե դրանից հետո»[25][136][137]։ Նա նշել է, որ Հոլոքոստի ժամանակ ալբանացիները հրաժարվել են հրեաներին հանձնել նացիստներին, և շատ ալբանացիներ ամեն ինչ արել են՝ պաշտպանելու Ալբանիա հասած հրեա փախստականներին[116]։ Նա նաև նշել է, որ Ալբանիան և Իսրայելը կիսում են երբեմն թշնամական եղբայրության «գոյության համար պայքարելու» փորձը[116]։

2016 թվականին Կադարեն դարձել է առաջին ալբանացին, որը ստացել է Պատվո լեգեոն շքանշան, և որը նրան շնորհել է Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը[91][138]։ Այդ տարի նա Ալբանիայի նախագահ Բույար Նիշանիի կողմից արժանացել է Ալբանիայի ազգային դրոշի պարգևին, որը բարձրագույն պարգև է հանդիսանում[139][140]։ Նա արժանացել է Իտալիայի 2018 թվականի միջազգային Նոնինո մրցանակին[141]։

2019 թվականին՝ 350 գրողների ցանկից՝ Կադարեն արժանացել է Փակ Քյոնգ Նի մրցանակին՝ իր կարիերայի ընթացքում ստեղծած գրական ստեղծագործությունների համար[142][143]։ Այն միջազգային մրցանակ է ստեղծված Հարավային Կորեայում[144]։

Այդ նույն տարում, Ֆրանսիայի վարչապետ Էմանուել Մակրոնի հատուկ հրամանագրով Կադարեն արժանացել է նաև Պատվո լեգեոնի Մեծ սպա կոչմանը և այդպիսով դասվել Ֆրանսիայի կողմից պարգևատրված 250 աշխարհահռչակ անձանց շարքին[58]։ Պատվո լեգեոնը Ֆրանսիայի կողմից շնոհված բարձրագույն պետական կոչումն է[145]։

 
Նյուսթադ մրցանակի փետուրը

Բուլղարացի գրող Կապկա Կասոբովան Կադարեին առաջադրել է 2020 թվականի Նյուսթադի գրական միջազգային մրցանակի (նկարագրվում է որպես «Ամերիկյան նոբել») ԱՄՆ-ում[146]։ Նա ժյուրիի կողմից ընտրվել է որպես 2020 թվականի դափնեկիր[147]։ Արժանացել է 2020 թվականի Նյուսթադ գրական միջազգային մրցանակին[17]։ Մրցանակն ընդունելիս իր ելույթում ասել է․ «Ապագա աշխարհի գրականության համար տեղ չկա»[148] Նրան առաջադրած ժյուրին գրել է․ «Կադարեն Ֆրանց Կաֆկայի իրավահաջորդն է։ Կաֆկայից հետո ոչ ոք չի խորացել ամբողջատիրական իշխանության դժոխային մեխանիզմի և մարդկային հոգու վրա դրա ազդեցության մեջ այնքան հիպնոսային խորությամբ, որքան Կադարեն»[38]։

Նա նաև արժանացել է 2020 թվականի «Պրոզարտ» մրցանակին, որը տրվել է «ՊՈՏ Բալկանյան» գրականության միջազգային փառատոնի կողմից՝ Բալկաններում գրականության զարգացման գործում ունեցած ավանդի համար[149]։

Կադարեն ստացել է Ալբանիայի Հանրապետության նախագահի «Ազգի պատիվ» և Ֆրանսիայի պետական «Պատվո լեգեոնի խաչ» շքանշանները[128]։ Նա նաև Ալբանիայի ակադեմիայի և Մալարմեի ակադեմիայի անդամ է և 1992 թվականին Ֆրանսիայի Գրենոբլ 3-րդի համալսարանից մրցանակ է ստացել, 2003 թվականին՝ Կոսովոյի Պրիշտինայի համալսարանից, և 2009 թվականին՝ Իտալիայի Պալերմո համալսարանից[40][60][150]։

Կադարեն 15 անգամ առաջադրվել է գրական Նոբելյան մրցանակի[33]։ Նա հայտարարել է, որ մամուլն այնքան է խոսել իր՝ պոտենցիալ Նոբելյան մրցանակակիր լինելու մասին, որ «շատերը կարծում են, արդեն իսկ ստացել եմ այն»[151]։

Ժառանգություն

խմբագրել

Կադարեն համարվում է կենդանի մեծագույն գրողներից[18][25]։ Լոնդոնյան Անկախություն թերթը Կադարեի մասին գրել է․ «Նրան համեմատել են Գոգոլի, Կաֆկայի և Օրուելի հետ։ Բայց Կադարեի ձայնը ինքնատիպ է, հանընդհանուր, բայց խորապես արմատավորված իր հողում»[152]։ Նյու Յորք Թայմսը նշում է, որ նրա գեղարվեստական գրականությունը համեմատվել է Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի, ինչպես նաև Միլան Կունդերայի հետ, իսկ Քրիստոնեական գիտությունների ազդարարը գրել է, որ նրան համեմատել են նաև Դոստոևսկու և Իսակ Դինեսենի հետ[27][84][92]։ Թարգմանիչ և կենսագիր Դեյվիդ Բելոսը գրել է, որ «որոշ առումներով նա նման է Բալզակին»[93]։ Քննադատ Ռիչարդ Էդերը նրան անվանել է «ճնշման հոգեբանության և ֆիզիոգնոմիայի գերագույն գեղարվեստական թարգմանիչ»[97]։

Կադարեի գրական ստեղծագործությունները ստեղծվել են ալբանական փոքրիկ գրականության հիմքում, որը մինչ այդ գրեթե անհայտ էր Եվրոպայում կամ ընդհանրապես աշխարհում[153]։ Նրա հետ այն հայտնի դարձավ, կարդացվեց, գնահատվեց։ Իր պատմության մեջ առաջին անգամ Կադարեի միջոցով ալբանական գրականությունը ինտեգրվել է ավելի լայն եվրոպական և համաշխարհային գրականության մեջ[154]։

Կադարեի ստեղծագործությունը դիմադրության գրականություն է։ Նրան հաջողվել է նորմալ գրականություն ստեղծել «աննորմալ» երկրում՝ կոմունիստական բռնապետությունում։ Նա ստիպված էր պայքարել իր գրականությունը տպագրելու համար՝ դեմ գնալով պետական քաղաքականությանը՝ երբեմն նույնիսկ վտանգի տակ դնելով իր կյանքը։ Ալբանիայում այլախոհությունը անթույլատրելի էր[22]։ Կադարեն նշել է․ «Անհնար էր։ Գնդակահարվելու ռիսկի էինք դիմում։ Ոչ թե դատապարտվելու, այլ ռեժիմի դեմ խոսելու համար գնդակարհվելու ռիսկի։ Միայն մեկ բառի համար»[22]։

Խոջայի օրոք առնվազն 100 հազար մարդ էր բանտարկվել քաղաքական դրդապատճառներով կամ իրենց հնչեցրած կամ գրած խոսքերի համար․ այդ թվում՝ 5000 գրողներ մահապատժի են ենթարկվել[22][155]։

Կադարեն մշակել է նուրբ ռազմավարություններ և խորամանկ ստրատեգիաներ՝ կոմունիստ գրաքննիչներին գերազանցելու համար[22][156]։ Նա օգտագործել է հին միջոցներ, ինչպիսիք են այլաբանությունը, առակը, առասպելը, ժողովրդական հեքիաթը, լեգենդը, և դրանց ավելացրել է երկտող, ակնարկ, զրպարտություն, երգիծանք և փոխաբերական իմաստով արտահայտություններ[22][90][91]։

Ընդհանուր առմամբ նրա ստեղծագործությունը տեսականորեն և գործնականորեն հակադրվում է պետության կողմից պահանջվող պարտադիր սոցիալիստական ռեալիզմին[153]։ Կադարեն երեք տասնամյակ մարտահրավեր է նետել սոցիալիստական ռեալիզմին և հակադրվել դրան իր սուբյեկտիվ ռեալիզմով[157][158]՝ խուսափելով պետական գրաքննությունից՝ օգտագործելով այլաբանական, խորհրդանշական, պատմական և առասպելական միջոցներ[159]։

Պայմանները, որոնցում ապրել և հրատարակել է Կադարեն իր գործերը, համեմատելի չէին եվրոպական այլ կոմունիստական երկրների հետ, որտեղ գոնե որոշ մակարդակի հանրային այլախոհություն հանդուրժվում էր։ Ընդհակառակը իրավիճակը Ալբանիայում համեմատելի էր Հյուսիսային Կորեայի կամ Խորհրդային Միության հետ 1930-ականներին Ստալինի օրոք[160]։ Ֆրանսիայի Մորալես և Քաղաքական գիտությունների ակադեմիայի անդամ Անրի Ամուրուն նշում է, որ Խորհրդային այլախոհները, այդ թվում՝ Սոլժենիցինը, հրապարակել են իրենց ստեղծագործությունները ապաստալինացման ժամանակաշրջանում, մինչդեռ Կադարեն ապրել և հրապարակել է իր ստեղծագործությունները մի երկրում, որը ստալինյան է մնացել մինչև 1990 թվականը[161]։

Ստեղծագործություններ

խմբագրել

Մինչև 2020 թվականը Կադարեի մոտ 80 վեպերի, պիեսների, սցենարների, պոեզիայի, էսսեների և պատմվածքների ժողովածուների մեծ մասը թարգմանվել էին տարբեր լեզուներով[115]։ Նրա ստեղծագործությունները հրատարակվել են 45 լեզուներով[128][162][163][164]։

Նրա ամենահայտնի գրքերն են «Մահացած բանակի գեներալը» (1963), «Պաշարումը» (1970), «Ուրվական հեծյալը» (1980), «Կոտրված ապրիլը» (1980․ արյան վրեժը հյուսիսային Ալբանիայի լեռնաշխարհում), «Երազանքների պալատը» (1981), «Բուրգը» (1992) և «Հաջորդը» (2003․ Խոջայի ընտրված իրավահաջորդի՝ Մեհմեդ Շեհուի խորհրդավոր մահվան մասին)[28]։

Նրա որոշ գործեր թարգմանել է անգլերեն Դեյվիդ Բելոսը, թեև ոչ թե ալբաներեն բնագրից, այլ ֆրանսերեն թարգմանությունից[113]։

Անգլերեն թարգմանություններ

խմբագրել

Կադարեի հետևյալ վեպերը թարգմանվել են անգլերեն․

Ալբաներենով հրատարակված ստեղծագործություններ

խմբագրել

Իսմայիլ Կադարեի ամբողջական ստեղծագործությունները (բացի էսսեներից, բանաստեղծություններից և պատմվածքներից) հրատարակվել են Ֆայարդի կողմից՝ միաժամանակ և՛ ֆրանսերեն, և՛ ալբաներեն, 1993-2004 թվականներին, որպես առանձին ստեղծագործություններ կամ ամբողջական ժողովածուներ[105]։ Կադարեի ալբաներեն բնօրինակ ստեղծագործությունները՝ որպես առանձին ստեղծագործություններ կամ ամբողջական ժողովածուներ, տպագրել է բացառապես Օնուֆրի հրատարակչությունը սկսած 1996 թվականից[166]։ Ամբողջական հրատարակությունների շարքը, որը լույս է տեսել 2009 թվականին, կազմում է 20 հատոր[167]։

Այստեղ նշված են առաջին հրատարակության ամսաթվերը, եթե որևէ այլ բան չկա նշված։

Վեպեր և վիպակներ

խմբագրել
  • Gjenerali i ushtrisë së vdekur (Մահացած բանակի գեներալը) (1963)
  • Përbindëshi (Հրեշը) (1965)
  • Lëkura e daulles (Հարսանիքը) (1967)
  • Kështjella (Պաշարումը) (1970)
  • Kronikë në gur (Քրոնիկոնը քարի մեջ) (1971)
  • Dimri i vetmisë së madhe (Մեծ մոնության ձմեռը) (1973)
  • Nëntori i një kryeqyteti (Մայրաքաղաքի նովեմբերը) (1975)
  • Muzgu i perëndive të stepës (Արևելյան աստվածների մթնշաղը) (1978)
  • Komisioni i festës (Տոնական հանձնաժողով) (1978)
  • Ura me tri harqe (Եռակամար կամուրջը) (1978)
  • Kamarja e turpit (Դավաճանի տեղը) (1978)
  • Prilli i thyer (Կոտրված ապրիլ) (1980)
  • Kush e solli Doruntinën? (Ուրվական հեծյալը) (1980)
  • Pallati i ëndrrave (Երազանքների պալատը) (1981)
  • Nata me hënë (Լուսնյակ գիշեր) (1985)
  • Viti i mbrapshtë (Սև տերին) (1985)
  • Krushqit janë të ngrirë (Հարսանեկան երթը սառչում է) (1985)
  • Koncert në fund të dimrit (Համերգ) (1988)
  • Dosja H. (Ֆայլ Էյջ) (1989)
  • Qorrfermani (Կուրացնող հրամանը) (1991)
  • Piramida (Բուրգը) (1992)
  • Hija (Ստվերը) (1994)
  • Shkaba (Արծիվ) (1995)
  • Spiritus (Սպիրիտուս) (1996)
  • Qyteti pa reklama (Առանց նշանների քաղաքը) (1998, written in 1959)
  • Lulet e ftohta të marsit (Գարնանային ծաղիկներ, գարնանային սառնամանիք) (2000)
  • Breznitë e Hankonatëve (2000)
  • Vajza e Agamemnonit (Ագամեմնոնի դուստրը) (2003)
  • Pasardhësi (Հետնորդը) (2003)
  • Jeta, loja dhe vdekja Lul Mazrekut (Լուլ Մազրեկի կյանքը, խաղն ու մահը) (2003)
  • Çështje të marrëzisë (Խենթության հարց) (2005)
  • Darka e Gabuar (Քարե քաղաքի անկումը) (2008)
  • E penguara: Rekuiem për Linda B. (Աղջիկը աքսորում) (2009)
  • Aksidenti (Պատահարը) (2010)
  • Mjegullat e Tiranës (Տիրանայի մշուշները) (2014, originally written in 1957–58)
  • Kukulla (Տիկնիկը) (2015)

Պիեսներ

խմբագրել
  • Stinë e mërzitshme në Olimp (Փոթորկոտ եղանակ Օլիմպոս լեռան վրա) (1998)

Սցենարներ

խմբագրել
  • Sorkadhet e trembura (Վախեցած գազելները) (2009)

Բանաստեղծություններ

խմբագրել
  • Frymëzime djaloshare (1954)
  • Ëndërrimet (1957)
  • Princesha Argjiro (1957)
  • Shekulli im (1961)
  • Përse mendohen këto male (1964)
  • Motive me diell (1968)
  • Koha (1976)
  • Ca pika shiu ranë mbi qelq (2004)
  • Pa formë është qielli (2005)
  • Vepra poetike në një vëllim (2018)

Էսսեներ

խմբագրել
  • Autobiografia e popullit në vargje (Ժողովրդական ինքնակենսագրությունը չափածոյում) (1971)
  • Eskili, ky humbës i madh (Էսքիլոս․ Կորածը) (1985)
  • Ftesë në studio (Հրավեր գրողի արվեստանոց) (1990)
  • Nga një dhjetor në tjetrin (Ալբանական գարուն) (1991)
  • La légende des légendes (1994)
  • Kushëriri i engjëjve (Հրեշտակների զարմիկը) (1997)
  • Kombi shqiptar në prag të mijëvjeçarit të tretë (Ալբանական ազգը երրորդ հազարամյակի շեմին) (1998)
  • Unaza në kthetra (Մատանին ճանկի վրա) (2001)
  • Poshtërimi në Ballkan (Ստորացում Բալկաններում) (2004)
  • Identiteti evropian i shqiptarëve (Ալբանացիների եվրոպական ինքնությունը) (2006)
  • Dantja i pashmangshëm (Դանթե․ Անխուսափելին) (2006)
  • Hamlet, le prince impossible (Համլետը․ Անհավանական իշխանը) (2007)
  • Don Kishoti në Ballkan (Դոն Կիխոտը Բալկաններում) (2009)
  • Mosmarrëveshja, mbi raportet e Shqipërisë me vetveten (2010)
  • Mbi krimin në Ballkan; Letërkëmbim i zymtë (Բալկաններում հանցագործության մասին)(2011)
  • Çlirimi i Serbisë prej Kosovës (Սերբիայի ազատագրումը Կոսովոյից) (2012)
  • Mëngjeset në Kafe Rostand (Առավոտները Ռոսթանդ սրճարանում) (2014)
  • Arti si mëkat (Արվեստը որպես մեղք) (2015)
  • Uragani i ndërprerë: Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe (Ընդհատված փոթորիկը․ Միգենիի գալուստը ալբանական գրականություն) (2015)
  • Tri sprova mbi letërsinë botërore (Էսսեներ համաշխարհային գրականության մասին) (2017)
  • Kur sunduesit grinden (Երբ տիրակալները վիճում են) (2018)

Պատմվածքների ժողովածուներ

խմբագրել
  • Emblema e dikurshme (1977)
  • Ëndërr mashtruese (1991)
  • Tri këngë zie për Kosovën (1998)
  • Vjedhja e gjumit mbretëror (1999)
  • Përballë pasqyrës së një gruaje (2001)
  • Bisedë për brilantet në pasditen e dhjetorit (2013)
  • Koha e dashurisë (Rrëfim Trikohësh) (2015)
  • Proza e shkurtër, në një vëllim (2018)

Մեջբերումներ

խմբագրել
  • «Գրականությունն է ինձ տարել դեպի ազատություն, ոչ թե հակառակը»։
  • «Դա միայն մի արտահայտություն էր, որը բերանից բերան էր անցնում և երբեք ամբողջությամբ կուլ չէր գնում»։
  • «Օրերը ծանր էին ու տհաճ։ Բոլորը նույն կերպ, իրար նման։ Շուտով նույնիսկ կազատվեն իրենց մեկ մնացյալ տարբերակումից՝ իրենց անվան պատյանից՝ երկուշաբթի, երեքշաբթի, հինգշաբթի»[168]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 NooSFere (ֆր.) — 1999.
  2. ↑ 2,0 2,1 filmportal.de — 2005.
  3. ↑ 3,0 3,1 Discogs — 2000.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 The Fall of the Stone City, By Ismail Kadare (trs John Hodgson) — The Independent, 2012.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Albanian wins first world Booker — BBC News, 2005.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Ismail Kadare dies! Along with it a civilization — 2024.
  7. ↑ Njoftim mortor — Academy of Sciences and Arts of Kosovo.
  8. ↑ http://ul-info.com/podgorice-kadare-anetar-i-ri-i-akademise-malazeze-te-shkencave-dhe-arteve/
  9. ↑ http://en.ata.gov.al/2018/12/21/ismail-kadare-elected-foreign-member-of-montenegros-academy-of-science-and-arts/
  10. ↑ Prix mondial Cino Del Duca
  11. ↑ The Man Booker International Prize 2005
  12. ↑ Ismail Kadare: Winner of the 2020 Neustadt International Prize for Literature
  13. ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1868. — ISSN 0242-6773
  14. ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1868. — ISSN 0242-6773
  15. ↑ http://www.albanianliterature.net/authors/modern/kadare-h/index.html
  16. ↑ Apolloni 2012, էջ. 25
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Semeni, Llazar (2020 թ․ հոկտեմբերի 5). «Albania's writer Ismail Kadare awarded Neustadt Prize». AP News.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 «Ismaíl Kadaré – Laureates – Princess of Asturias Awards for Literature 2009». The Princess of Asturias Foundation.
  19. ↑ «Ismaíl Kadare, Prince of Asturias Award Laureate for Literature». Fundacion Princessa de Asturias. 2009 թ․ հունիսի 24. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 12-ին.
  20. ↑ Breto, Jose Carlos Rodrigo (2018). Ismail Kadare: La grand estratagema (իսպաներեն). Barcelona: Ediciones del Subsuelo. էջեր 317–318. ISBN 978-84-947802-0-2. «Y que este libro sea el principio de toda una serie de ensayos que pueda cosntruir para abundar y ahondar en la obra del escritor que considero como más importante del Siglo XXI, y uno de los más importantes de la segunda mitad del Siglo XX.»
  21. ↑ 21,0 21,1 Roy, Nilanjana (2020 թ․ հունվարի 17). «The Doll by Ismail Kadare — a mesmerising autobiographical novel; The Albanian novelist weaves the life of his mother with his country's tumultuous past». The Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  22. ↑ 22,00 22,01 22,02 22,03 22,04 22,05 22,06 22,07 22,08 22,09 22,10 22,11 22,12 Evans, Julian (2005 թ․ սեպտեմբերի 16). «Living with ghosts». The Guardian.
  23. ↑ Ismail Kadare. Chronicle in Stone; A Novel, Arcade, ISBN 9781611450392.
  24. ↑ Kadare, Ismail (2020). The Doll: A Portrait of My Mother. Catapult. ISBN 978-1-64009-423-9 – via Google Books.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Lozano, Laurent (2015 թ․ փետրվարի 11). «Albanian author wins Israeli award, unruffled by Nobel; Ismail Kadare wins Jerusalem Prize, talks of country's efforts to save Jews during Holocaust». The Times of Israel.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Kadare, Ismail (2011 թ․ հոկտեմբերի 10). «Ismail Kadare Reflects on Gjirokastër, Albania». Newsweek.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Zerofsky, Elisabeth (2020 թ․ նոյեմբերի 17). «Ismail Kadare Attributes His Writer's Gift to His Mother». The New York Times.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Tonkin, Boyd (2020 թ․ հունվարի 27). «A house divided; The Doll by Ismail Kadare reviewed». The Spectator.
  29. ↑ Carty, Peter (2012 թ․ օգոստոսի 25). «The Fall of the Stone City, by Ismail Kadare (trs John Hodgson); Truly, the dinner party from hell». The Independent.
  30. ↑ 30,0 30,1 Peter R. Prifti. "Ismail Kadare, Albanian writer", Britannica. Retrieved 24 January 2018.
  31. ↑ Shehu, Novruz (2006 թ․ օգոստոսի 11). «Gjenealogji krijuese hoxhë Dobi, stërgjyshi poet i Kadaresë: duke gërmuar në rrënjët e shpirtit letrar të shkrimtarit të njohur». Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë. էջ 42. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  32. ↑ Sutherland, John (2016 թ․ մարտի 19). «A Girl in Exile by Ismail Kadare». The Times.
  33. ↑ 33,0 33,1 Murray, John (1998 թ․ հունվարի 25). «Books: The orphan's voice; He's been nominated for the Nobel Prize 15 times, was awarded the Legion d'honneur last year and his output is colossal. So why isn't the Albanian novelist and poet Ismail Kadare better known?». The Independent.
  34. ↑ 34,0 34,1 Thomson, Ian (2006 թ․ հունվարի 15). «Observer review: The Successor by Ismail Kadare; Ismail Kadare has turned the decline and fall of Albania's bloodthirsty dictator into a superb thriller, The Successor, says Ian Thomson». The Guardian.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 35,6 35,7 Davis, Barry (2015 թ․ փետրվարի 6). «Book Review: Albanian freestyle; After three of his novels were banned by the Albanian dictatorship, Ismail Kadare began to express himself through mythology and history». The Jerusalem Post.
  36. ↑ «Ismail Kadare împlinește 85 de ani». Asociația Liga Albanezilor din România. 2021 թ․ հունվարի 28.
  37. ↑ "Life and tomes of a man for all seasons," South China Morning Post, 24 July 2005.
  38. ↑ 38,0 38,1 «Ismail Kadare – Winner of the 2020 Neustadt International Prize for Literature». Neustadt Prizes. 2020 թ․ մարտի 13.
  39. ↑ «Albanian wins International Booker». Raidió Teilifís Éireann. 2005 թ․ հունիսի 27.
  40. ↑ 40,0 40,1 Hon. Eliot L. Engel of New York in the House of Representatives (14 April 2015). "PAYING TRIBUTE TO ISMAIL KADARE, Albanian Political Exile from France and Winner of the Jerusalem Prize for 2015," Congressional Record.
  41. ↑ 41,0 41,1 Slonim, Marc (1970 թ․ նոյեմբերի 8). «European Notebook; An Albanian Novel». The New York Times.
  42. ↑ «The house museum of Ismail Kadare in Tirana». www.visit-tirana.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 5-ին.
  43. ↑ «New Permanent Representative of Albania Presents Credentials». UN.org. 2016 թ․ հունիսի 30.
  44. ↑ 44,0 44,1 «Ismail Kadare's 6 favorite books». The Week. 2014 թ․ դեկտեմբերի 21.
  45. ↑ David Bellos (2011). Is That a Fish in Your Ear?; Translation and the Meaning of Everything, Farrar, Straus and Giroux, ISBN 9780865478572.
  46. ↑ Kryeziu-Shkreta, Jorina (2015 թ․ փետրվարի 3). «Bibliografi e veprës së Kadaresë». Panorama.
  47. ↑ «Kryeson Ismail Kadare,1.301 botime në 45 gjuhë të botës». Gazetatema. 2019 թ․ հունվարի 14.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 «Ismail Kadare». Albanian Literature.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 «Ismail Kadare The Writer and the Dictatorship 1957–1990; образовательные документы». Modern Humanities Research Association and Taylor & Francis.
  50. ↑ Morgan 2011, էջեր. 49–50
  51. ↑ 51,0 51,1 Apolloni 2012, էջեր. 33–34
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 Fayé, Éric (1993). Kadaré, Ismail (ed.). œuvres completes: tome 1. Editions Fayard. էջեր 10–25.
  53. ↑ 53,0 53,1 Liukkonen, Petri. «Ismail Kadare». Books and Writers. Finland: Kuusankoski Public Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 13-ին.
  54. ↑ 54,0 54,1 Morgan 2011, էջ. 54
  55. ↑ Ukaj, Ndue (2016 թ․ մայիսի 27). «Ismail Kadare: Letërsia, identiteti dhe historia». Gazeta Ekspress (ալբաներեն). Վերցված է 2017 թ․ մարտի 12-ին. Excerpt from the book Kadare, leximi dhe interpretimet.
  56. ↑ Morgan 2011, էջեր. 60–61
  57. ↑ 57,0 57,1 Morgan 2011, էջ. 66
  58. ↑ 58,0 58,1 «Ismail Kadare Receives Prestigious French Award». Exit News. 2020 թ․ հունվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 23-ին.
  59. ↑ 59,0 59,1 Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Albania. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8108-6188-6 – via Google Books.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 «Ismaïl Kadaré». Académie des Sciences Morales et Politiques. 2018 թ․ մարտի 14.
  61. ↑ 61,0 61,1 Ke, Jing (2013). "The four others in I. Kadare's works: a study of the Albanian national identity," Electronic Theses and Dissertations. Paper 730.
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 Fatmir Terziu. "WRITING THE DICTATORSHIP: Reuse of Myth in Ismail Kadare's Novels"
  63. ↑ Morgan 2011, էջ. 68
  64. ↑ «Dite kafenesh, Ismail Kadare». Libraria ShtepiaeLibrit.com.
  65. ↑ Kadare 2011, էջ. 128
  66. ↑ Davis, Barry (2015 թ․ փետրվարի 5). «Book Review: Albanian freestyle; After three of his novels were banned by the Albanian dictatorship, Ismail Kadare began to express himself through mythology and history». The Jerusalem Post.
  67. ↑ «Book Review # 121: The General of the Dead Army». The Torogi Chronicles. 2019 թ․ մայիսի 25.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 Interviewed by Shusha Guppy (1998 թ․ ապրիլի 24). «Ismail Kadare, The Art of Fiction No. 153». The Paris Review. Vol. Summer 1998, no. 147.
  69. ↑ Apolloni, Ag (2012). Paradigma e Proteut (ալբաներեն). Prishtinë: OM. էջեր 33–34. «"Romani Gjenerali i ushtrisë së vdekur i Ismail Kadaresë, i botuar në vitin 1963, u kritikua nga kritika zyrtare, mandej u hesht sikur të mos ekzistonte fare, për t'u shfaqur prapë në vitin 1967 si një version i ri i romanit, natyrisht me disa kompromise të vogla, të cilat prapë nuk e kënaqën kritikën zyrtare, por as nuk e dëmtuan dukshëm veprën; assesi romani nuk arriti të deformohej siç e donte doktrina socrealiste. Ndryshe nga Shuteriqi, Musaraj, Abdihoxha etj., që glorifikonin revolucionin dhe socializmin; ndryshe nga idealisti Petro Marko që udhëhiqej nga ideja e internacionales komuniste; ndryshe nga Dritëro Agolli që kritikonte lëshimet e sistemit, por jo sistemin, – Ismail Kadare me romanin e parë kishte injoruar stilin socrealist, kishte shmangur heroin pozitiv, kishte harruar qëllimisht rolin e Partisë në zhvillimet aktuale dhe kishte treguar se mund të shkruhej roman edhe pa e përmendur Partinë dhe pa pasur nevojë për mësimet e Gorkit, të cilat ai i kishte konceptuar si vdekjeprurëse për letërsinë e vërtetë. Ashtu si e kishte injoruar ai Partinë, edhe Partia do ta injoronte atë. Në shkrimet kritike që bëhen gjatë viteve '60, Kadare herë "këshillohet" si duhet të shkruajë në të ardhmen, herë përmendet kalimthi, e më shpesh injorohet fare. Derisa shkrimtarët zyrtarë të Shqipërisë, ndiheshin komod me sistemin dhe shkruanin për diellin ideologjik që i ngroh të gjithë komunistët njësoj, Kadare nuk ia hiqte retë as shiun tokës shqiptare. Përballë zhvillimit industrial të vendit, përballë peizazheve urbane dhe motit të mirë që proklamonte Partia dhe letërsia e saj, në romanet e Kadaresë ishte një truall i vështirë dhe vazhdimisht bënte mot i keq.»
  70. ↑ Morgan 2011, էջ. 89
  71. ↑ «Ismail Halit Kadare... vjershat tuaja janë shkruar në një gjuhë që letërsia nuk e pranon fare». Telegrafi. 2019 թ․ սեպտեմբերի 26.
  72. ↑ 72,0 72,1 Morgan 2011, էջեր. 106–107
  73. ↑ Kadare 2011, էջեր. 169–170
  74. ↑ Morgan 2011, էջ. 74
  75. ↑ Elsie, Robert (1998). Jusuf Vrioni: Back to Tirana, 1943–1947; from Mondes effacés: souvenirs d'un Européen (Paris: JC Lattes 1998), pp. 101–120. {{cite book}}: |website= ignored (օգնություն)
  76. ↑ 76,0 76,1 «The SRB Interview: Ismail Kadare». Scottish Review of Books. 2009 թ․ հոկտեմբերի 29.
  77. ↑ Shuteriqi, Dhimitër S. (1977). «A Brief History of the Albanian Book». New Albania. 6: 28–29.
  78. ↑ Sinani, Shaban (2011). Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K". Naim Frashëri. էջեր 94–96.
  79. ↑ Morgan 2011, էջ. 143
  80. ↑ 80,0 80,1 «Literary Corner». New Albania. 2: 32. 1972.
  81. ↑ 81,0 81,1 «Book's Corner». New Albania. 3: 14. 1972.
  82. ↑ Shapllo, Dalan (1976). «The Hero of the New Albanian Literature». New Albania. 4: 24.
  83. ↑ 83,0 83,1 Kadare, Ismail (1968). The Wedding. Tirana: Naim Frashëri Publishing House. էջ 43.
  84. ↑ 84,0 84,1 Caldecott, Leonie (1988 թ․ հունվարի 24). «SHRUGGING OFF THE INVADERS; CHRONICLE IN STONE by Ismail Kadare». The New York Times.
  85. ↑ McDowell, Edwin (1990 թ․ նոյեմբերի 14). «Book Notes». The New York Times.
  86. ↑ Sinani, Shaban (2011). Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K". Naim Frashëri. էջ 98.
  87. ↑ «Editorial Board». New Albania. 2: 36. 1974.
  88. ↑ 88,0 88,1 McGrath, Patrick (1997 թ․ մարտի 2). «Troubled Waters». The New York Times.
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 89,3 Binder, David (1996 թ․ հունվարի 31). «AT LUNCH WITH: Ismail Kadare; A Meeting Of the Venerated And Best Known». The New York Times.
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 90,3 90,4 90,5 90,6 Binder, David (1990 թ․ դեկտեմբերի 6). «Albanian Exile Writer Sees Reform». The New York Times.
  91. ↑ 91,0 91,1 91,2 91,3 Guppy, Shusha (2011 թ․ հոկտեմբերի 22). «The Books Interview: Ismail Kadare – Enver's never-never land». The Independent.
  92. ↑ 92,0 92,1 Rubin, Merle (1990 թ․ հոկտեմբերի 24). «Albanian Revenge». The Christian Science Monitor.
  93. ↑ 93,0 93,1 93,2 Bellos, David (2020 թ․ դեկտեմբերի 15). «Why Should We Read Ismail Kadare?». World Literature Today.
  94. ↑ Mitgang, Herbert (1990 թ․ դեկտեմբերի 12). «Books of The Times; An Albanian Tale of Ineluctable Vengeance». The New York Times.
  95. ↑ Kehr, Dave (2001 թ․ դեկտեմբերի 21). «AT THE MOVIES; Albanian Plot in Brazil». The New York Times.
  96. ↑ Apolloni 2012, էջ. 24
  97. ↑ 97,0 97,1 Eder, Richard (2002 թ․ հուլիսի 7). «Reading the Book of the Blood». The New York Times.
  98. ↑ Slavitt, David R. (1993 թ․ սեպտեմբերի 26). «Coffee Breaks and Beheadings». The New York Times.
  99. ↑ Kuçuku, Bashkim (1999). «Kryevepra e fshehur: odise kadareane». In Kadare, Ismail (ed.). Pallati i ëndrrave (ալբաներեն). Onufri. էջեր 199–200. ISBN 99927-30-31-5.
  100. ↑ Sinani, Shaban (2011). Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K". Naim Frashëri. էջ 100.
  101. ↑ Röhm, Joachim. «Nachwort zum 'Palast der Träume'» (PDF). Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  102. ↑ Kadare 2011, էջ. 380
  103. ↑ 103,0 103,1 Elsie, Robert (2005). Albanian Literature: A Short History. I.B.Taurus. էջ 180. ISBN 1-84511-031-5.
  104. ↑ 104,0 104,1 Sampson, Luke (2010 թ․ ապրիլի 29). «Small Talk: Ismail Kadare». The Financial Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  105. ↑ 105,0 105,1 Ismail Kadaré. Oeuvres; introduction et notes de présentation par Eric Faye; traduction de l'albanais de Jusuf Vrioni ... [et al.] Paris: Fayard, 1993–2004
  106. ↑ Sacks, Sam (2018 թ․ հունիսի 15). «Ismail Kadare: The Conscience of His People». The Wall Street Journal.
  107. ↑ Bejko, Sadik (2007). Disidentët e rremë. 55. էջ 26.
  108. ↑ Morgan 2011, էջ. 260
  109. ↑ Kaplan, Robert D. (1994 թ․ նոյեմբերի 6). «The Thrill of Burning Bridges». The New York Times.
  110. ↑ Elsie, Robert (Spring 1994). «Clair de lune by Ismaïl Kadaré, Jusuf Vrioni; La Grande Muraille, suivi de Le firman aveugle by Ismaïl Kadaré, Jusuf Vrioni» (PDF). World Literature Today. 68 (2): 406. doi:10.2307/40150294. JSTOR 40150294.
  111. ↑ Detrez, Raymond (2001). «Albania». In Jones, Derek (ed.). Censorship: A World Encyclopedia. Routledge. էջ 27. ISBN 978-1-136-79864-1.
  112. ↑ Morgan 2011, էջեր. 277–278
  113. ↑ 113,0 113,1 Wood, James (2010 թ․ դեկտեմբերի 20). «Chronicles and Fragments: The novels of Ismail Kadare». The New Yorker. Condé Nast. էջեր 139–143. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 11-ին.(subscription required)
  114. ↑ «Ismaíl Kadaré, el escritor comprometido con Albania | Cultura». elmundo.es. 2009 թ․ հունիսի 24.
  115. ↑ 115,0 115,1 115,2 Semini, Llazar (2020 թ․ հոկտեմբերի 5). «Albania's writer Ismail Kadare awarded Neustadt Prize». ABC News.
  116. ↑ 116,0 116,1 116,2 Soffer, Ari (2015 թ․ փետրվարի 8). «Albanian Rights Author to Receive Israeli Award; World-renowned novelist and poet Ismail Kadare in Jerusalem to receive top literary award, notes close ties between Jews, Albanians». Israel National News.
  117. ↑ 117,0 117,1 Banac, Ivo (2019). Eastern Europe in Revolution (անգլերեն). էջեր 194–198.
  118. ↑ Binder, David (1990 թ․ հոկտեմբերի 26). «Top Albania Writer Seeks Asylum In France, a Blow to His President». The New York Times.
  119. ↑ Laço, Teodor (2012). «Kadare më tha: sakrifikohen më lehtë tre byroistë se sa unë: dy situatat kritike për Ismail Kadarenë, Pleniumi IV dhe arratisja në Francë: [raportet e shkrimtarit me regjimin, intervista]». shekulli.com.al. Interviewed by Leonard Veizi. Shekulli (gazetë). – Nr. 3810, 1 tetor 2012. էջեր 4–5. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  120. ↑ Elsie, Robert (2005). Modern Albanian Literature and its reception in the english-speaking world (lecture) (PDF).
  121. ↑ Bawer, Bruce (1996 թ․ ապրիլի 28). «Land of the Pharaoh». The New York Times.
  122. ↑ Gaspon, Nicole (1993 թ․ ապրիլի 14). «ISMAÏL KADARÉ COURONNÉ POUR "LA PYRAMIDE"». L'humanity. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  123. ↑ Bellos, David (2005 թ․ մայիս). «The Englishing of Ismail Kadare: Notes of a retranslator». The Complete Review.
  124. ↑ Jose Carlos Rodrigo Breto (2018). Ismail Kadare: La grand estratagema (իսպաներեն). Barcelona: Ediciones del Subsuelo. էջեր 199–204. ISBN 978-84-947802-0-2.
  125. ↑ Flood, Alison (2013 թ․ ապրիլի 11). «Independent foreign fiction prize 2013 shortlist announced». The Guardian. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  126. ↑ 126,0 126,1 «The Doll by Ismail Kadare». World Literature Today. 2020 թ․ դեկտեմբերի 17.
  127. ↑ Kadare 2011, էջ. 183
  128. ↑ 128,0 128,1 128,2 «Ismail Kadare». OM Publications.
  129. ↑ «Ismail Kadare has been proposed for this year's Nobel Prize in Literature». Tema. 2021 թ․ հունվարի 28.
  130. ↑ «Romania Culturala». 2008 թ․ հունիսի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 16-ին.
  131. ↑ «'Preku aty ku askush nuk kishte guxuar'. Akademia e Shkencave ripropozon Ismail Kadarenë për Nobel». Tirana Post. 2020 թ․ հունվարի 28.
  132. ↑ https://president-ksgov.net/repository/docs/2017_04_07_103417_IBRAHIM_RUGOVA_2002__2006_EVIDENCA_E_TE_DEKORUARVE_NGA_PRESIDENTI_ANGLISHT.pdf Կաղապար:Bare URL PDF
  133. ↑ «Premi Flaiano a Villaggio, Arbasino, Kadarè e Munro – Cultura e Spettacolo Pescara». Abruzzo24ore. 2008 թ․ մայիսի 28.
  134. ↑ «The Princess of Asturias Foundation». fpa.es. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  135. ↑ Wojno, Rebecca (2015 թ․ հունվարի 15). «Albanian writer to receive Jerusalem Prize». The Times of Israel.
  136. ↑ Anav Silverman (10 February 2015). "Albanian Awarded Jerusalem Prize," San Diego Jewish World.
  137. ↑ Kadare, Ismail. «Speech in Jerusalem» (PDF).
  138. ↑ «François Hollande, a remis à l'écrivain Ismail Kadaré les insignes du Commandeur de la Légion d'honneur | Ambassade de la République d'Albanie en France». ambasadat.gov.al.
  139. ↑ «Presidenti Nishani dekoron zotin Ismail Kadare me "Dekoratën e Flamurit Kombëtar"». 2016 թ․ մայիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 2-ին.
  140. ↑ Redaksia e Lajmeve (2016 թ․ մայիսի 13). «Kadare vlerësohet me "Dekoratën e Flamurit Kombëtar" | It's time». Top Albania Radio.
  141. ↑ «Ismail Kadare wins Nonino 2018 prize in Italy». 2018 թ․ հունվարի 12.
  142. ↑ «연세대, 박경리문학상 수상자 이스마일 카다레 초청 간담회». 대학저널. 2019 թ․ հոկտեմբերի 22.
  143. ↑ «박경리 문학상에 프랑스 작가 '이스마일 카다레' 선정». 원주신문. 2019 թ․ սեպտեմբերի 20.
  144. ↑ «Untitled Document» 2019 박경리문학상 수상자 이스마일 카다레 Ismail Kadare [Park Kyung-ri Literary Award winner Ismail Kadare 2019]. tojicf.org (կորեերեն). 2019 թ․ սեպտեմբերի 19. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  145. ↑ Shkruar nga Anabel (2020 թ․ հունվարի 1). «Ismail Kadare is honored by France with the prestigious title». Anabel Magazine.
  146. ↑ «Ismail Kadare wins 'American Nobel' $65K Neustadt International Prize | CBC Books».
  147. ↑ «Albanian author Ismail Kadare has won the 2020 Neustadt International Prize for Literature». Literary Hub (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ հոկտեմբերի 17. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  148. ↑ Kadare, Ismail (2020 թ․ դեկտեմբերի 15). «Dead Storms and Literature's New Horizon: The 2020 Neustadt Prize Lecture». World Literature Today.
  149. ↑ Altiparmakova, Bisera (2020 թ․ հունիսի 11). «Ismail Kadare wins top prize of Pro-Za Balkan Literature Festival» (անգլերեն). Media Information Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 23-ին.
  150. ↑ "Tempulli i dijes: monografi:1970–2012", University of Pristina, 978-9951-00-145-8
  151. ↑ Lozano, Laurent (2015 թ․ փետրվարի 11). «Albanian author wins Israeli award, unruffled by Nobel; Ismail Kadare wins Jerusalem Prize, talks of country's efforts to save Jews during Holocaust». Times of Israel.
  152. ↑ Shusha Guppy (27 February 1999). "The Books Interview: Ismail Kadare – Enver's never-never land" The Independent.
  153. ↑ 153,0 153,1 Kuçuku, Bashkim (2015). Kadare në gjuhët e botës (ալբաներեն). Tirana: Onufri. էջ 18. «Kudo ku pati talente të fuqishme, të burgosur ose të paburgosur, në disa vende haptazi dhe me guxim, ndërsa në disa të tjera tërthorazi nëpërmjet simbolikës dhe alegorisë e kapërcyen atë. Ismail Kadareja nuk është ndonjë përjashtim. Vepra e tij që, në përgjithësi, ka qenë në kundërshtim teorik dhe praktik me realizmin socialist, është pjesë e asaj letërsie të madhe, që u krijua dhe u botua nën censurën e tij. Paradoksi i dytë që shoqëron kontekstin e leximit të saj, është se ajo është ngjizur në shtratin e një letërsie të vogël, thuajse, të panjohur më parë në Evropë dhe në kontinente të tjera.»
  154. ↑ Kuçuku, Bashkim (2015). Kadare në gjuhët e botës (ալբաներեն). Tirana: Onufri. էջեր 8–9.
  155. ↑ Marinus Ossewaarde (2015). "Ismail Kadere's Idea of Europe" Արխիվացված 2022-07-03 Wayback Machine, The European Legacy, 20:7, 715–730.
  156. ↑ Breto, Jose Carlos Rodrigo (2018 թ․ նոյեմբերի 30). «nr.2». Ex Libris (ալբաներեն). Tirana: Onufri: 10–11.
  157. ↑ Apolloni, Ag (2012). Paradigma e Proteut (ալբաներեն). OM. էջ 20. ISBN 978-9951-632-04-1.
  158. ↑ Bardhyli, Alda (2018 թ․ հունվարի 28). «INTERVISTA/ Alda Bardhyli: Kadare, si shkroi letërsi i survejuar». Alpnews (ալբաներեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  159. ↑ Shatro, Bavjola (2016). Between(s) and Beyond(s) in Contemporary Albanian Literature (անգլերեն). Cambridge Scholars Publishing. էջեր 8, 51. ISBN 978-1-4438-9997-0.
  160. ↑ Elsie, Robert (2005). Albanian Literature: A Short History. London: I.B.Taurus. էջեր 182–183. ISBN 1-84511-031-5.
  161. ↑ Amouroux, Henri (1996 թ․ հոկտեմբերի 28). «Installation de M.Islmail Kadare – Associé étranger» (PDF). Académie des Sciences morales et politiques. էջ 7. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 6-ին.
  162. ↑ Kadare feston ditëlindjen, 60 vjet krijimtari e përkthyer në 45 gjuhë të botës Արխիվացված 29 Սեպտեմբեր 2017 Wayback Machine, mapo.al, 29 January 2016. Retrieved 24 January 2018.
  163. ↑ Kuçuku, Bashkim (2012 թ․ օգոստոսի 13). «Historia reale e Gjeneralit që erdhi në Shqipëri në '60». Gazeta Mapo. Mapo (655): 10. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  164. ↑ Morgan, 2011, էջ 74
  165. ↑ «Central Europe Review: The Three-Arched Bridge». 1999 թ․ մայիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 23-ին.
  166. ↑ «Katalogu i Vepres se plote te Ismail Kadare nga Botime Onufri». 1996 թ․ մայիսի 22. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  167. ↑ «vepra e plote e ismail kadare, complete works of ismail kadare». Libraria ShtepiaeLibrit.com.
  168. ↑ Montañas singulares: Europa, África y Oriente Medio. Editorial Libros.com. 2015 թ․ օգոստոս. ISBN 9788416176830.

Աղբյուրներ

խմբագրել
  • Apolloni, Ag (2012). Paradigma e proteut ("Gjenerali i ushtrisë së vdekur"): monografi. Prishtinë: OM. ISBN 978-9951-632-04-1.
  • Brisku, Adrian (2013). Bittersweet Europe: Albanian and Georgian Discourses on Europe, 1878–2008. New York: Berghahn Books. ISBN 978-0-85745-985-5.
  • Bejko, Sadik (2007). Disidentët e rremë (ալբաներեն). Tiranë: 55.
  • Morgan, Peter (2011). Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990 (1 ed.). Tiranë: Shtëpia Botuese "55". ISBN 978-9928-106-12-4.
  • Dervishi, Met (2014). Intertekstualja dhe disidentja te Dimri i Vetmisë së Madhe. Tirana: Saras.
  • Sinani, Shaban (2011). Letërsia në totalitarizëm dhe "Dossier K". Naim Frashëri.
  • Sulstarova, Enis (2006). Arratisje Nga Lindja: Orientalizmi Shqiptar Nga Naimi Te Kadareja. Globic Press. ISBN 978-0-9776662-4-9.
  • Jose Carlos Rodrigo Breto (2018). Ismail Kadare: La grand estratagema. Barcelona: Ediciones del Subsuelo. ISBN 978-84-947802-0-2.
  • Kadare, Helena (2011). Kohë e pamjaftueshme. Tirana: Onufri. ISBN 978-99956-87-51-9.

Հետագա ընթերցանություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իսմայիլ Կադարե» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Իսմայիլ_Կադարե&oldid=10100572» էջից