Վատիկանյան բլուր
Վատիկանյան բլուր (լատին․՝ Mons Vaticanus, իտալ.՝ Colle Vaticano), բլուր Տիբերի աջ ափին, Հռոմի հյուսիսարևմտյան մասում։ Բլրի վրա տեղակայված է Սուրբ Պետրոսի տաճարը։
| Վատիկանյան բլուր | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | բլուր |
| Երկիր | .svg){kind=small} Վատիկան |
| Վարչատարածք | Վատիկան |
| ԲԾՄ | 75 մետր |
| Նյութ | հրաբխային տուֆ |
 | |
 | |
Ստուգաբանություն
խմբագրելՀին հռոմեացիները Vaticanus լատիներեն բառի առաջացման մի քանի վարկած ունեին[1]։ Վառոն անվանումը կապում է Deus Vaticanus կամ Vagitanus հետ։ Դա հռոմեական պաշտամունք էր, որով կարծում էին, թե նորածինները օժտված էին համարվում, երբ ծնվելիս կանչում էին vagitus բառի առաջին վանկը՝ wa։ Վառոյի այս բարդ բացատրությանը անդրադարձել է նաև հռոմաեական գրող Ավլոս Գելլիուսը
Հայտնի է, որ Վատիկան անունը տրվել է բլրին, և նրա հետ առնչվող պաշտամունքից, vaticinia-ից, կամ մարգարեություններից, որոնք տեղի են ունեցել անյտեղ Աստծո իշխանությանբ և ոգեշնչումով։ Սակայն Վառոն իր «Antiquitates rerum humanarum et divinarum» գրքում տալիս է մեկ այլ ստուգաբանություն։ «As Aius» կոչվում է այն պաշտամունքը և զոհասեղանը, որ կառուցվել է փառաբանելու նոր ճանապարհի ստորին հատվածը, որովհետև այնտեղից նորածիններին լսելի էր ձայն երկնքից, և ծնվելիս նրանք անմիջապես արտաբերում էին Vaticanus բառի առաջին վանկը[2]։
Օգոստինիոս Երանելին, որը ծանոթ էր Վառոյի աշխատությանը[3], երեք անգամ նշում է այս պաշտամունքը իր «La città di Dio» գրքում[4]։
Ավելի հավանական է, որ Վատիկան բառն առաջացել է Էտրուսկյան բնակավայրի անվանումից, որը կոչվում էր Vatica կամ Vaticum, տարածք, որը հռոմեացիները կոչում էին vaticanus ager՝ «Վատիկանյան տարածք»։ Այնուամենայնիվ, եթե անգամ նման տարածք գոյություն է ունեցել, որևէ հետք նրանից չի հայտնաբերվել։ Fasti consulares օրացույցներում Vaticanus պաշտոնական անվանումը պահպանվել է 5-րդ դարի կեսերին՝ որպես անհայտ տեղանուն[5]։
Տեղագրություն հին Հռոմում
խմբագրելVaticanus Mons (կամ Vaticanus Collis[6]) դասական լատիներենում հաճախ օգտագործվել է Յանիկուլումի փոխարեն[7]։ Կիկերոնը գործածել է բառը հոգնակի թվով՝ Vaticani Montes, այն կոնտեքստում, որում ընդգրկվում են Վատիկանյան բլուրը, Մոնտե Մարիոն և Յանիկուլումը[8]։
Vaticanum կամ Campus Vaticanus սկզբնապես եղել են վերը նշված տարածքի և Տիբեր գետի միջև ընկած տարածքը։ Հանրապետության ժամանակաշրջանում այստեղ ապրել են չքավորները[9]։ Կալիգուլան և Ներոնը այստեղ և Գայանումում անցկացրել են կառքերով վարժանքներ, և հետո վերստին իրականացվում էին Ներոնի կրկեսում, որը նաև հայտնի է որպես Circus Vaticanus կամ պարզապես Վատիկանում։ Այստեղին կից գերեզմանաքարերը ավելի ուշ մատնանշվել են մի շարք աղբյուրներում[10]։
Վատիկանումում է կառուցվել նաև Կիբելա դիցամոր տաճարը։ Այն այնպիսի մեծ հռչակ էր ձեռք բերել հին աշխարհում, որ Լիոնում և Մայնցում դիցամոր տաճարները նույնպես կոչել են «Vaticanum»[11]։ Այս կառույցի մնացորդները 17-րդ դարում հանդիպել են Սուրբ Պետրոսի հրապարակի վերանորոգման ժամանակ։
Vaticanus Mons-ը անդրադարձել է ներկայիս Վատիկանյան բլրի վրա, և արդյունքում ողջ տարածքը անվանում են Վատիկան (Vaticanum)։ Սուրբ Պետրոսի տաճարի տեղակայումն այստեղ խթանել է անվան գործածումը քրիստոնեության մեջ[10]։
Մոտակա մեկ այլ գերեզմանատուն բացվել է հանրության առաջ 2006 թվականի հոկտեմբերի 10-ին, որպեսզի հիշարժան դարձնել Վատիկանի թանգարանների 500-ամյակը[12]։
Քրիստոնեական պատմություն
խմբագրելՎատիկանյան բլուրը ներառված է եղել Հռոմի սահմաններում Լևոն IV Պապի օրոք, որը 848-852 թվականներին ընդլայնել է քաղաքի պարիսպները, որպեսզի պաշտպանի Սուրբ Պետրոսի տաճարը և Վատիկանը։ Այսպիսով Վատիկանյան բլուրը շուրջ 1100 տարի եղել է պարիսպների ներսում։ Մինչ 1929 թվականի Լաթերանյան համաձայնագիրը, այն եղել է Բորգո շրջանի մի մասը։
Նախքան Ավինյոնյան գահակալությունըը (1305–1378) Սուրբ Աթոռը տեղակայված էր Լատերանյան պալատում։ Պապերի Ավինյոնյան գերությունից հետո եկեղեցական վարչակազմը տեղափոխվում է Վատիկանյան բլուր, և պապական նստավայր է դառնում Քուիրինալյան պալատը՝ Կվիրինալ բլրի վրա։ 1929 թվականից սկսած Լաթերանյան պայմանագրերով, կազմվեց Վատիկան պետություն, որում ընդգրկվեց նաև Վատիկանյան բլրի մի հատվածը ևս։ Այնուամենայնիվ պապական եպիսկոպոսական աթոռը գտնվում է ոչ թե Սուրբ Պետրոսի տաճարում, այլ Վատիկանից դուրս՝ Լաթերանի բազիլիկում։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել
- ↑ Lawrence Richardson, A New Topographical Dictionary of Ancient Rome (Johns Hopkins University Press, 1992), p. 405.
- ↑ Aulus Gellius, Attic Nights 16.17: Et agrum Vaticanum et eiusdem agri deum praesidem appellatum acceperamus a vaticiniis, quae vi atque instinctu eius dei in eo agro fieri solita essent. Sed praeter hanc causam M. Varro in libris divinarum aliam esse tradit istius nominis rationem: "Nam sicut Aius" inquit "deus appellatus araque ei statuta est, quae est infima nova via, quod eo in loco divinitus vox edita erat, ita Vaticanus deus nominatus, penes quem essent vocis humanae initia, quoniam pueri, simul atque parti sunt, eam primam vocem edunt, quae prima in Vaticano syllabast idcircoque "vagire" dicitur exprimente verbo sonum vocis recentis." English translation by William Beloe, The Attic Nights of Aulus Gellius (London, 1795), vol. 3, pp. 247–248.
- ↑ Varro's works "were the closest equivalent to an encyclopedia Augustine had": Augustine Through the Ages: An Encyclopedia (Wm. B. Eerdmans, 1999), p. 863.
- ↑ Augustine of Hippo, De civitate Dei 4.8, 11, and 21. 11).
- ↑ Richardson, New Topographical Dictionary of Ancient Rome, p. 405.
- ↑ Festus, p. 519 in the edition of Lindsay.
- ↑ Horace, Carmen 1.20.7–8, with a further note by a scholiast; Juvenal 6.344; Richardson, New Topographical Dictionary, p. 405.
- ↑ Cicero, Letter to Atticus 13.33.4, in reference to the diversion of the Tiber by Julius Caesar; Richardson, New Topographical Dictionary, p. 405.
- ↑ Tacitus, Historia 2.93; Ammianus Marcellinus 27.3.6.
- ↑ 10,0 10,1 Richardson, New Topographical Dictionary, p. 405.
- ↑ Maarten Jozef Vermaseren, Cybele and Attis: the Myth and the Cult, trans. A. M. H. Lemmers (London: Thames and Hudson, 1977), 45-51,134-138,140-141
- ↑ McMahon, Barbara (10 October 2006)."Ancient Roman treasures found under Vatican car park". The Guardian.
