Կարտախենա (Կոլումբիա)
Կարտախենա (իսպ.՝ Cartagena das Índias կամ Cartagena), քաղաք Հարավային Ամերիկայում՝ Կոլումբիայի Հանրապետությունում։ Բոլիվարի անունը կրող դեպարտամենտի վարչական կենտրոնն է, բնակչության թվաքանակով Կոլումբիայի հինգերորդ և տարածաշրջանի երկրորդ բնակավայրը (Բառանկիլյայից հետո)։ Քաղաքի տնտեսության մեջ նշանակալից դեր են խաղում հատկապես ծովագնացությունը, ձկնեղենի արտադրությունը, նավթաքիմիական արդյունաբերությունը, զբոսաշրջությունը[1][2]։
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Կարտախենա | |||||
| իսպ.՝ Cartagena de Indias | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Կոլումբիա | ||||
| Համայնք | Բոլիվար | ||||
| Հիմնադրված է | 1533 թ. | ||||
| Մակերես | 572 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 2±1 մետր | ||||
| Բնակչություն | ▼914 552 մարդ (2020) | ||||
| Ժամային գոտի | UTC-5 | ||||
| Փոստային դասիչ | 130000 | ||||
| Պաշտոնական կայք | cartagena.gov.co(իսպ.) | ||||
| |||||
Կոլումբիական Կարտախենան հիմնադրվել է 1533 թվականի հունիսի 1ին և անվանվել իսպանական նույնանուն քաղաքի պատվին։ Սակայն, ինչպես վկայում են հնագիտական պեղումների արդյունքները, մարդիկ այս վայրերում բնակություն են հաստատել դեռևս մեր թվականությունից չորս հազար տարի առաջ։ Գաղութատիրական ժամանակաշրջանում քաղաքը վճռորոշ դեր է խաղացել Ամերիկայում իսպանական կայսրության ընդարձակման գործում, եղել է փոխարքայի և նրա վարչակազմի նստավայր։ Կարտախենայի պատմական կենտրոնը, որ հայտնի է a cidade fortificada (բերդաքաղաք) անվամբ, 1959 թվականին Կոլումբիայում հռչակվել է ազգային ժառանգության օբյեկտ, 1984 թվականին էլ ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ 2007 թվականին նրա ամրություններն ու ռազմական ճարտարապետությունը հռչակվել են «Կոլումբիայի չորրորդ հրաշալիք»[3][4]։
Պատմություն
խմբագրելՊուերտո Օրմիգայի մշակույթը (cultura de Puerto Hormiga), որ բացահայտվել է Կարիբյան ծովի ափերին և մասնավորապես Սինու գետի դելտայից մինչև Կարտախենայի ծովածոց ընկած տարածաշրջանում, մարդկային հասարակության գոյության ու գործունեության թերևս առաջին վավերագրված արտահայտությունն է ժամանակակից Կոլումբիայի տարածքում։ Ըստ հնագետների գնահատականների՝ մեր թվականությունից մոտավորապես չորս հազար տարի առաջ ձևավորված այդ մշակույթը տարածված է եղել ներկայիս Բոլիվար և Սուկրե դեպարտամենտների սահմաններից ոչ հեռու։ Պեղումների ընթացքում այդտեղ հայտնաբերվել են խեցեղեն և այլ առարկաներ, որոնք պատրաստվել են մեր թվականությունից մոտավորապես չորս հազար տարի առաջ և համարվում են ամենահինը ողջ Ամերիկայում։ Ենթադրվում է, որ այս վայրերում նախադարյան համայնքների տարածման համար նպաստավոր պայմաններ են եղել մեղմ կլիման և ճոխ բնությունը, որոնք ապահովել են համեմատաբար հարմարավետ կեցություն, սննդի առատություն[5][6][7]։
Կլիմա
խմբագրելԿարտախենային բնորոշ է արևադարձային խոնավ կլիման (օդի խոնավությունը հասնում է մոտավորապես 90%-ի)։ Անձրևառատ են հատկապես մայիս–հունիս և հոկտեմբեր–նոյեմբեր ամիսները։ Տիպական է նաև քամիների առկայությունը։
| Կարտախենա (Ռաֆայել Նունյես մջազգային օդանավակայան) 1981–2010ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 40.0 (104) |
38.0 (100.4) |
38.0 (100.4) |
38.0 (100.4) |
40.0 (104) |
39.8 (103.6) |
39.0 (102.2) |
38.0 (100.4) |
39.6 (103.3) |
39.0 (102.2) |
40.0 (104) |
38.0 (100.4) |
40.0 (104) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 30.6 (87.1) |
30.7 (87.3) |
30.8 (87.4) |
31.2 (88.2) |
31.5 (88.7) |
31.8 (89.2) |
31.8 (89.2) |
31.8 (89.2) |
31.5 (88.7) |
31.2 (88.2) |
31.2 (88.2) |
30.9 (87.6) |
31.2 (88.2) |
| Միջին օրական °C (°F) | 26.7 (80.1) |
26.8 (80.2) |
27.1 (80.8) |
27.8 (82) |
28.3 (82.9) |
28.5 (83.3) |
28.3 (82.9) |
28.4 (83.1) |
28.3 (82.9) |
28.0 (82.4) |
27.9 (82.2) |
27.2 (81) |
27.8 (82) |
| Միջին ցածր °C (°F) | 23.9 (75) |
24.2 (75.6) |
24.8 (76.6) |
25.6 (78.1) |
25.9 (78.6) |
25.9 (78.6) |
25.6 (78.1) |
25.7 (78.3) |
25.6 (78.1) |
25.4 (77.7) |
25.4 (77.7) |
24.6 (76.3) |
25.2 (77.4) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | 19.0 (66.2) |
19.0 (66.2) |
19.0 (66.2) |
19.5 (67.1) |
19.0 (66.2) |
19.0 (66.2) |
20.0 (68) |
18.0 (64.4) |
18.5 (65.3) |
19.0 (66.2) |
19.0 (66.2) |
18.5 (65.3) |
18.0 (64.4) |
| Անձրևի տեղումներ մմ (դյույմ) | 1.9 (0.075) |
0.5 (0.02) |
1.9 (0.075) |
22.0 (0.866) |
120.3 (4.736) |
101.5 (3.996) |
119.4 (4.701) |
128.9 (5.075) |
144.5 (5.689) |
238.8 (9.402) |
156.9 (6.177) |
50.4 (1.984) |
1087 (42,795) |
| Միջ. անձրևոտ օրեր | 0 | 0 | 1 | 4 | 10 | 13 | 11 | 13 | 15 | 16 | 12 | 3 | 98 |
| % խոնավություն | 81 | 79 | 80 | 81 | 82 | 82 | 81 | 82 | 82 | 83 | 83 | 82 | 81 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 272.8 | 240.1 | 238.7 | 210.0 | 192.2 | 189.0 | 207.7 | 198.4 | 171.0 | 170.5 | 186.0 | 241.8 | 2518,2 |
| Միջին օրական արևային ժամ | 8.8 | 8.5 | 7.7 | 7.0 | 6.2 | 6.3 | 6.7 | 6.4 | 5.7 | 5.5 | 6.2 | 7.8 | 6.9 |
| Տոկոս հնարավոր արևի լույս | 75.9 | 66.6 | 63.8 | 56.6 | 49.3 | 49.5 | 52.9 | 51.4 | 46.8 | 46.2 | 53.2 | 67.7 | 56.66 |
| աղբյուր: Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales[8][9][10] | |||||||||||||
| Կարտախենայի կլիմայական տվյալներ | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիսը | Հունվ | Փետրվ | Մարտ | Ապր | Մայ | Հուն | Հուլ | Օգ | Սեպտ | Հոկտ | Նոյ | Դեկտ | Տար. |
| Ցերեկվա տևողությունը՝ ժամերով | 12.0 | 12.0 | 12.0 | 12.0 | 13.0 | 13.0 | 13.0 | 12.0 | 12.0 | 12.0 | 12.0 | 12.0 | 12.2 |
| Միջինը Ultraviolet index | 11 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 11 | 10 | 11+ |
| Source: Weather Atlas[11] | |||||||||||||
Ժողովրդագրություն
խմբագրել| Պատմական բնակչություն | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Քույր քաղաքներ
խմբագրելԿարտախենայի հետ բարեկամացած կամ բարեկամական հարաբերություններ հաստատելու համար դիմած քաղաքներ[12].
Սան Վիսենտե դե Ֆեռեր, Կոլումբիա.- Բոգոտա, Կոլումբիա.
- Բառանկիլյա, Կոլումբիա.
- Պալենկե դե Սան Բազիլիո, Կոլումբիա.
- Մեդելյին, Կոլումբիա.
- Կունդինամարկա, Կոլումբիա.
- Բուենավենտուրա, Կոլումբիա.
- Սան Վիսենտե, Կոլումբիա.
Վերակրուս, Մեքսիկա.- Գվադալախարա, Մեքսիկա.
- Կամպեչե, Մեքսիկա.
- Տապաչուլա, Մեքսիկա.
- Տոնալա, Մեքսիկա.
- Իստակալկո, Մեքսիկա.
- Ակապուլկո, Մեքսիկա.
Մանիլա, Ֆիլիպիններ.- Սեբու, Ֆիլիպիններ.
Սանտյագո դե Սուրկո, Պերու.- Կուսկո, Պերու.
- Լիմա, Պերու.
Սալվադոր դե Բաիա, Բրազիլիա.- Բելեմ (Բրազիլիա), Բրազիլիա.
- Կուրիտիբա, Բրազիլիա.
Սանտյագո, Չիլի.- Վինյա դել Մար, Չիլի.
- Պրովիդենսիա, Չիլի.
- Տալկաուանո, Չիլի.
- Իկիկե, Չիլի.
Ինդիանապոլիս, ԱՄՆ.- Սան Ագուստին, ԱՄՆ.
- Կորալ Գեյբլս, ԱՄՆ.
Ջենովա, Իտալիա.- Չերվետերե, Իտալիա.
Բուենոս Այրես, Արգենտինա.
Կոլոնիա, Ուրուգվայ.
Վերդու (Լեիդա), Իսպանիա.- Մարբելյա, Իսպանիա.
- Նոր Կարթագեն, Իսպանիա.
- Կադիս, Իսպանիա.
- Ալկալա դե Էնարես, Իսպանիա.
- Սևիլյա, Իսպանիա.
- Վալենսիա, Իսպանիա.
- Բասկերի երկիր, Իսպանիա.
- Սան Կրիստոբալ դե լա Լագունա, Իսպանիա.
Սանտյագո դե Կուբա, Կուբա.
Պանամա (քաղաք), Պանամա.
Մայագուես, Պուերտո Ռիկո.
Քինգսթոն (Ճամայկա), Ճամայկա.
Անտիգուա Գվատեմալա, Գվատեմալա.
Ստամբուլ, Թուրքիա.
Կիոտո, Ճապոնիա.
Բեթղեհեմ, Պաղեստին.
Կոնստանցա, Ռումինիա.
Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան.
Անգրա դու Էրոիշմու, Պորտուգալիա.
Բաթում, Վրաստան.
Մարիանսկե Լազնե, Չեխիա.
Մինյարա, Լիբանան.
Հանչժոու, Չինաստան.
Ինչոն, Հարավային Կորեա.
Daloa, Կոտ դ'Իվուար.
Մոմբասա, Քենիա.
Պատկերասրահ
խմբագրել
.jpg)
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ http://whc.unesco.org/en/list/285%7C título=Port, Fortresses and Group of Monuments, Cartagena - Colômbia |autor=UNESCO - WHC (անգլերեն)|acessadoem=02 de fevereiro de 2016}}
- ↑ http://whc.unesco.org/en/list/285/multiple=1&unique_number=319%7C título=Port, Fortresses and Group of Monuments, Cartagena - Map - Colômbia |autor=Google Maps - UNESCO - WHC (անգլերեն)|acessadoem=02 de fevereiro de 2016}}
- ↑ http://whc.unesco.org/en/list/285/documents/ | título=Porto, Fortificações e Conjunto de Monumentos de Cartagena |autor=UNESCO - WHC |acessadoem=29 de janeiro de 2016}}
- ↑ http://whc.unesco.org/fr/list/285/multiple=1&unique_number=319 | título=Cartagena |autor=Google Maps-UNESCO - WHC |acessadoem=1 de fevereiro de 2016}}
- ↑ http://www.lablaa.org/blaavirtual/arqueologia/arqueolo/cap4.1.htm Արխիվացված 2006-09-23 Wayback Machine |titulo=Biblioteca Luis Ángel Arango |publicado=Lablaa.org |data= |acessodata=2013-03-26}}
- ↑ http://pwp.supercabletv.net.co/garcru/colombia/Colombia/indios.html Արխիվացված 2013-04-25 Wayback Machine |titulo=Colombia Pais Maravilloso |publicado=Pwp.supercabletv.net.co |acessodata=2010-06-24}}
- ↑ http://www.uninorte.edu.co/divisiones/humanidades/arqueologia/proyectos/pro_pag_13-06.html Արխիվացված 2010-12-20 Wayback Machine |titulo=Universidad del Norte |publicado=Uninorte.edu.co |acessodata=2010-06-24}}
- ↑ «Promedios Climatológicos 1981–2010» (իսպաներեն). Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ «Promedios Climatológicos 1971–2000» (իսպաներեն). Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ «Tiempo y Clima» (իսպաներեն). Instituto de Hidrologia Meteorologia y Estudios Ambientales. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ «Cartagena, Colombia – Monthly weather forecast and Climate data». Weather Atlas. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 9-ին.
- ↑ |título=INFORMACIÓN DE CARTAS DE INTENCIONES HERMANAMIENTOS CON CARTAGENA DE INDIAS |url=http://cooperacion.cartagena.gov.co/index.php/noticias |editorial=Alcaldía de Cartagena |fechaacceso=3 de septiembre de 2017 |publicación= |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20170904015159/http://cooperacion.cartagena.gov.co/index.php/noticias |fechaarchivo=4 de septiembre de 2017 }}
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարտախենա (Կոլումբիա)» հոդվածին։ |