Վիքիպեդիա

Եվրոպական միություն

(Վերահղված է ԵՄից)

Եվրոպական միություն, Եվրամիություն (ԵՄ), իրավունքի քաղաքական համայնք՝ հիմնված միջազգայնացված կազմակերպության «sui géneris» ռեժիմի վրա, որի նպատակն է Եվրոպայի երկրների ու ժողովուրդների ինտեգրման ու կառավարման գործառույթի կազմակերպումը։ Բաղկացած է եվրոպական 27 երկրներից և հիմնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 1-ին՝ Եվրոպական միության համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից[5]։

Եվրոպական Միություն
Նշանաբան
Միասնություն բազմազանության մեջ՝
Օրհներգ
Ձոն ուրախության (նվագախմբային)
ՄայրաքաղաքԲրյուսել (դե ֆակտո)[1]
Խոշոր քաղաքներԲեռլին և Փարիզ
Պաշտոնական լեզուներ
ՏեղաբնականունԵվրոպացի
ՏեսակՔաղաքական-տնտեսական միություն
Անդամներ
Ղեկավարներ
Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահՈւրսուլա ֆոն դեր Լեյեն
Եվրոպական Խորհրդի նախագահՇառլ Միշել
Եվրոպական խորհրդարանի նախագահ Ռոբերտա Մետզոլլա
Օրենսդիր մարմինԵվրոպական միության խորհուրդ
Եվրոպական խորհրդարան
Ձևավորում[2]
Հռոմի պայմանագիրհունվարի 1, 1958
Մաաստրիխտի պայմանագիրնոյեմբերի 1, 1993
Մակերես
Ընդհանուր4.324.782 կմ2 (7-րդը աշխարհում)
Ջրային (%)3,08
Բնակչություն
2016 թվական510.056.011[3] (3-րդը աշխարհում)
Խտություն117.9/կմ2
ՀՆԱ (ԳՀ) 2015 թվական
Ընդհանուր$19,205 տրիլիոն (2-րդը աշխարհում)
Մեկ շնչի հաշվով$37,852 (25-րդը աշխարհում)
ՀՆԱ (անվանական) 2015 թվական
Ընդհանուր$16.220 տրիլիոն (2-րդը աշխարհում)
Մեկ շնչի հաշվով$31,918 (25-րդը աշխարհում)
Ջինիի գործակից (2010)30.4(միջին)
ՄԶԻ (2011) 0,876[4] (շատ բարձր, 14-25-րդ աշխարհում)
Արտարժույթ
europa.eu

Այդ ակտով «Եվրոպական միություն» բարձրագույն կառույցը միավորվում էր և հիմնվում նախկինում գոյություն ունեցող եվրոպական երեք համայնքների՝ «Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության», «Ատոմային էներգիայի եվրոպական միության» և «Եվրոպական տնտեսական միության» վրա. դրանց ավելացվում էր նաև արտաքին միասնական քաղաքականությունը և քաղաքական ու իրավական համագործակցությունը՝ այսպիսով կազմելով մի բարդ համակարգ, որը հայտնի է որպես «երեք սյուներ»։ Այնուամենայնիվ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Լիսաբոնի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելով, Եվրոպական միությունն ամբողջությամբ, թեև որոշակի յուրահատկություններով, փոխարինեց Եվրոպական համայնքներին ու դրանով ստանձնեց իր եզակի իրավական կողմնորոշումը՝ որպես միջազգային իրավունքի առարկա[6]։

Եվրոպական միությունը զարգացրել է իրավական ու քաղաքական` եվրոպական համայնքային աշխարհում եզակի մի համակարգ, որը ղեկավարվում է ներքին բարդ մեխանիզմներով ու ընթացակարգերով, որ պատմության ընթացքում ընդարձակվել ու զարգացում են ապրել մինչև ներկայիս կառավարման հիբրիդային, նմանը չունեցող համակարգի հաստատում, որը համախմբում է բազմակողմ համագործակցության տարրեր՝ ամուր կերպով ինստիտուցիոնալացված, հստակ վերազգային կողմնորոշման, որ ղեկավարվում են տարածքային ինտեգրման շեշտված դինամիկայով։

Այս ամենը ենթարկվում է մի քայլի, որի իրավական ու քաղաքական բնույթը շատ վիճելի է, մինչդեռ դրա գործառական տարրերն ու պատմական զարգացումը՝ դեռևս բաց, ներկայումս մատնանշում են ժամանակակից համադաշնության կամ գերակայող կառավարման մի հատուկ ձև՝ խիստ ինստիտուցիոնալացված և դաշնային ծառայության պատմաքաղաքական շնչով, նոր միջազգային դաշնության իմաստով և ոչ թե դասական դաշնային պետության, որը որոշակի հստակությամբ երևում է այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսիք են եվրոպական քաղաքացիությունը, առաջնահերթության սկզբունքները և ուղղակի ազդեցությունը, որ կիրառվում են իրավական և ազգային կարգերով, իրավասության համակարգը կամ դրամական միությունը (եվրոյի համակարգը)։

Եվրամիությունը խթանում է մայրցամաքային ինտեգրումը ընդհանուր քաղաքականության միջոցով, որն ընդգրկում է գործունեության տարբեր շրջանակներ՝ հիմքում հիմնականում տնտեսական, որոնք աստիճանաբար տարածվում են քաղաքական շրջանակների վրա[7]։ Ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար միության երկրները վերջինիս վերապահում են որոշակի իրավասություններ՝ իրագործելով ընդհանուր կամ համօգտագործելի ինքնիշխանություն, որը բացվում է համայնքային ալիքների միջոցով։

Եվրամիությունը ղեկավարվում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության վարչակարգի ներքին համակարգով[8]։ Այն ունի յոթ հաստատություն. Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրոպական խորհուրդը, Խորհրդարանը, Եվրոպական հանձնաժողովը, Եվրամիության արդարադատության դատարանը, Աուդիտորների պալատը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը։ Եվրոպական խորհուրդը իրագործում է քաղաքական ընդհանուր կողմնորոշման և արտաքին ներկայացուցչության գործառույթ, նշանակում է սահմանադրական բարձր հաստատությունների ղեկավարներին. Եվրոպական խորհրդարանը և Խորհուրդը իրագործում են պայմանների հավասարության օրենսդրական իշխանությունը՝ ընդունելով միասնական որոշումներ, բացառությամբ հատուկ օրենսդրական միջոցների, որտեղ Խորհրդարանը պարզապես խորհրդատվական դեր ունի[9][10]։ Հանձնաժողովը կամ Հանձնակատարների քոլեջը իրագործում է Միության իրավունքը, վերահսկում է դրա կատարումը և իրագործում իր քաղաքականությունը, բացառապես դրան է պատկանում Խորհրդարանի և Հանձնաժողովի առջև օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գալու իրավասությունը[10]. Արդարադատության դատարանը իրականացնում է բարձրագույն իրավասու խնդիրները համայնքային իրավական համակարգում. Աուդիտորների պալատը վերահսկում և ղեկավարում է ֆինանսների և համայնքային միջոցների պատշաճ բաշխումն ու կառավարումը. Եվրոպական կենտրոնական բանկը ուղղորդում և իրագործում է եվրոյի գոտու միակ դրամավարկային քաղաքականությունը։

Միությունը ունի նաև տարբեր գործառույթներ կատարող այլ մարմիններ, ինչպես Սոցիալ-տնտեսական հանձնաժողովը, Մարզային հանձնաժողովը, Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը, Արտաքին հարցերի և քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը և այլն։

2012 թվականին Եվրոպական միությունը արժանացավ Խաղաղության նոբելյան մրցանակի «վեց տասնամյակների ընթացքում Եվրոպայում խաղաղության և հաշտեցման, ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների առաջընթացի իր ներդրման համար»[11][12]։ 2017 թվականին այն ստացավ Աստուրիասի արքայադստեր համերաշխության մրցանակը՝ «ժամանակակից Եվրոպայում խաղաղության ամենաերկար ժամանակաշրջանի նվաճման համար՝ իրագործելով աշխարհում այնպիսի արժեքների ներդրում և տարածում, ինչպիսիք են ազատությունը, մարդու իրավունքները և համերաշխությունը»[13]։

Խորհրդանիշներ

խմբագրել

Լիսաբոնի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելով՝ ԵՄ խորհրդանիշները՝ դրոշը, կարգախոսը, օրհներգը կամ Եվրոպայի օրը, օրենքով պարտադիր չեն, թեև բոլորն էլ կիրառության մեջ են։ Չնայած սրան՝ անդամ տասնվեց երկրները իրենց հավատարմությունն են արտահայտել Եվրոպական միության խորհրդանիշների հանդեպ՝ համաձայնագրի հավելվածային մի հայտարարության մեջ[14][15]։

 
ԵՄ անդամ երկրների քարտեզը, որոնք ստորագրեցին Լիսաբոնի համաձայնագրի հավելյալ հայտարարությունը՝ աջակցելով եվրոպական խորհրդանիշների տարածմանը:          Հայտարարությունը չստորագրած երկրներ (11)
  • Եվրոպական միության դրոշը կամ Եվրոպայի դրոշը[16] կազմված է 12 ոսկեգույն աստղերից, որոնք շրջանաձև տեղադրված են կապույտ ֆոնի վրա[17]։ Գծագրվել է ստրասբուրգցի նկարիչ Արսենի Հայցի կողմից՝ նպատակ ունենալով կիրառվելու հնարավոր կազմակերպությունների մեծամասնության կողմից՝ այդպիսով խթանելով Եվրոպայի ինտեգրումը։ Այն եվրոպական երկրների միության խորհրդանիշն է, որը որպես այդպիսին ընդունված է Եվրոպական միության և Եվրոպական խորհրդի կողմից[18], որոնք քաղաքական տարբեր կազմակերպություններ են, և ամեն մեկը եվրոպական տարբեր երկրներ է ընդգրկում։ Աստղերի թիվը կապ չունի անդամ երկրների թվի հետ։ Դրանք տասներկուսն են, որովհետև տասներկուսը կատարելության, ամբողջականության և միավորվածության խորհրդանիշն է։ Հետևաբար, դրոշը փոփոխության չի ենթարկվում ԵՄ ընդարձակմանը զուգընթաց[19]։
  • Եվրոպական միության պաշտոնական կարգախոսն է՝ Միավորված բազմազանության մեջ[20]։ Դրա թարգմանությունները եվրոպական լեզուներով, ինչպես նաև լատիներեն տարբերակը՝ In varietate concordia, որը նույնպես կիրառվում է[21], նույնական պաշտոնական կարգավիճակ ունեն։ Եվրոպական կարգախոսն առաջին անգամ ընդունվել է 2000 թվականի մայիսին ոչ պաշտոնական մի գործընթացի միջոցով՝ մի մրցույթի, որին մասնակցեցին Եվրոպական միության այդ ժամանակվա անդամ 15 երկրներից 80.000 ուսանողներ՝ Գերմանիա, Ավստրիա, Բելգիա, Դանիա, Իսպանիա, Ֆինլանդիա, Ֆրանսիա, Հունաստան, Իռլանդիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ, Նիդերլանդներ, Պորտուգալիա, Միացյալ թագավորություն և Շվեդիա[22]։
  • Եվրոպական միության օրհներգը կամ Եվրոպայի օրհներգը[23] ծագում է Ձոն ուրախության (գերմ.՝An die Freude ) երկից՝ գրված Ֆրիդրիխ Շիլլերի կողմից 1785 թվականին։ 1793 թվականին Լյուդվիգ վան Բեթհովենը ծանոթացավ գերմանացի գրողի ստեղծագործության հետ և այդ պահից սկսած արտահայտեց իր ոգեշնչումն ու ցանկությունը այն երաժշտության վերածելու հարցում։ 1824 թվականի մայիսի 7-ին՝ 8-րդ սիմֆոնիայից տասը տարի անց, Բեթհովենը Վիեննայի կայսերական թատրոնում ներկայացնում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որի 4-րդ և վերջին հատվածը ներկայացնում են երգչախումբն ու մենակատարները՝ հիմնվելով Ձոն ուրախության երկի վրա։ 1972 թվականին Եվրոպական խորհուրդը այդ ձոնը ընդունում է որպես օրհներգ[23]։ Հետագայում Հերբերտ ֆոն Կարայանը դիմում է Եվրոպական խորհրդին՝ խնդրելով գրել գործիքային 3 մշակումներ դաշնամուրի, փողային գործիքների և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար։ Ի վերջո 1985 թվականին Եվրոպական միությունը ևս ընդունում է ձոնը որպես Միության օրհներգ, որն առաջին անգամ պաշտոնապես ներկայացվում է նույն տարվա մայիսի 29-ին[23]։
  • Եվրոպական միության օրը կամ Եվրոպայի օրը նշվում է ամեն տարի մայիսի 9-ին՝ ի հիշատակ 1950 թվականի միևնույն օրվա, երբ ֆրանսիացի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը արեց հայտնի հայտարարությունը, որը հիմք դրեց Եվրոպական առաջին միության՝ Ածուխի և պողպատի միության ստեղծման համար[24][25]։ Այդ առաջարկը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, համարվում է ներկայիս Եվրոպական միության ստեղծման գլխավոր գործողությունը[24][26]։

Պատմություն

խմբագրել

Նախադեպեր

խմբագրել
 
Յալթայի համաժողովը, որի ընթացքում կարևոր որոշումներ կայացվեցին հետպատերազմյան Եվրոպայի վերաբերյալ:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Եվրոպան ավերված վիճակում էր[27][28]։ Գերմանիան ոչնչացված էր թե՛ մարդկային կյանքերի կորուստների և թե՛ նյութական վնասների առումով[29][30]։ Թեև Ֆրանսիան և Միացյալ Թագավորությունը պաշտոնապես հաղթող դուրս եկան Գերմանիայի հետ կոնֆլիկտում, սակայն երկու երկրներն էլ կարևոր կորուստներ ունեցան (թեև Գերմանիայից ավելի քիչ), որոնք ծանր ազդեցություն ունեցան դրանց տնտեսությունների ու համաշխարհային հեղինակության վրա։ Ֆրանսիան և Միացյալ թագավորությունը նացիստական Գերմանիային պատերազմ հայտարարեցին 1939 թվականի սեպտեմբերին[31]։ 1945 թվականի մայիսի 8-ին՝ հակամարտության ավարտից հետո գերմանական վարչակարգը կրեց պատերազմը սկսելու պատասխանատվությունը, քանի որ այն իր ընդլայնողական քաղաքականության արդյունքում գրավել, իսկ որոշ դեպքերում՝ իրեն էր միացրել մայրցամաքի այլ երկրների տարածքներ։ Գերմանիան, որ կորցրեց պատերազմից առաջ ունեցած տարածքների[32] մի զգալի մասը, գրավվեց արտասահմանյան զորքերի կողմից, որոնք ամբողջ տարածքը բաժանեցին չորս մասի։ Համաձայնեցումը կատարվեց Յալթայի համաժողովի ժամանակ[33]։

Հաջորդող տարիներին երվոպական ազգերի միջև եղած դժգոհություններն ու անվստահության մթնոլորտը խոչընդոտում էին հաշտեցմանը։ Այս համատեքստում Ֆրանսիայի արտգործնախարար Ռոբերտ Շումանը վճռական կերպով պաշտպանեց Արևմտյան Գերմանիայի ստեղծումը[34], որը արդյունք էր գրավված երեք տարածքների՝ արևմտյան ժողովրդավարությունների կողմից ղեկավարման, որոնք մի կողմ էին թողել ԽՍՀՄ-ի զբաղեցրած տիրույթները։ Շումանը, որ գերմանալյուքսեմբուրգյան ծագում ուներ, երեք (ֆրանսիական, գերմանական, լյուքսեմբուրգյան) քաղաքացիություն էր ստացել իր կյանքի տարբեր շրջաններում։ Այս փաստը օգնեց նրան հասկանալ եվրոպական կոնֆլիկտների բարդությունը և շուտով զարգացնել հետաքրքրություն եվրոպական միավորման հանդեպ[35][36]։

 
Ռոբերտ Շուման

1946 թվականին Ուինսթոն Չերչիլը Ցյուրիխի համալսարանում ելույթ ունեցավ, որը շատերը համարում են հետպատերազմյան շրջանում դեպի ինտեգրում կատարած առաջին քայլը[37]։ Թեև սովորաբար համարվում է, որ առաջին իրական քայլն արվել է 1950 թվականի մայիսի 9-ին՝ նացիստական ռեժիմի անկումից հինգ տարի անց[38], երբ Շումանը խնդրանք ուղղեց Արևմտյան Գերմանիային և եվրոպական երկրներին, որպեսզի նրանք միավորվեն մի միասնական ղեկավարման ներքո՝ ածուխի և պողպատի արտադրման շուրջ[39][40]։ Այս ելույթը, որ հայտնի է որպես Շումանի հայտարարություն, տարբեր արձագանք գտավ եվրոպական կառավարությունների շրջանում և նախանշեց եվրոպական կառուցման սկիզբը, քանի որ այն ինտեգրման առաջին առաջարկն էր Եվրոպայում[36]։ Ըստ դրա՝ միավորելով սպառազինական արդյունաբերության երկու անփոխարինելի արտադրանքները մեկ ղեկավարության ներքո, մասնակից երկրները դժվարությամբ դուրս կգային միմյանց դեմ պատերազմի[36]։

Հայտարարությունը նախանշեց եվրոպական երկրների ինտեգրման սկիզբը[41]՝ որպես նախորդ ազգայնական միտումներին ու Եվրոպայի երկրների միջև լարված մրցակցությանը հակադրվող շարժում[37]։ Այս նոր իրականությունը մեծ հաշվով խթանվեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին հաջորդած աշխարհում եվրոպական ավանդական գերակայության նպատակով, որը եվրոպացիներին հասկանալ ստվեց սեփական թուլությունը երկու նոր գերտերությունների առջև՝ Միացյալ Նահանգների ու ԽՍՀՄ-ի, որոնք ավելի մեծ ուժ ունեին, քան եվրոպական հետերոգեն երկրների խումբը[37]։ Բացի այդ, կոնֆլիկտի հետևանքները նպաստեցին քաղաքացիների շրջանում ավելի ազատ ու ավելի արդար երկրամաս ստեղծելու ցանկությանը, որում երկրների միջև հարաբերությունները կզարգանային խաղաղ ճանապարհով, որպեսզի խուսափեին եվրոպական երկրների միջև նոր առճակատումներից[37]։

Եվրոպական համայնքներ

խմբագրել
 
Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հիմնադիր երկրները Ֆրանսիական Ալժիրը Ֆրանսիական չորրորդ հանրապետության անբաժանելի մասն էր կազմում:

Ռոբերտ Շումանի առաջարկը մեծ ոգևորությամբ է ընդունում Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության կանցլեր Կոնրադ Ադենաուերը[36]։ 1951 թվականի գարնանը Փարիզում կնքվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը ստեղծող պայմանագիրը, որը որոշակիացնում է Շումանի առաջարկը։ Գերմանիան, Ֆրանսիան, Իտալիան, Նիդեռլանդները, Բելգիան և Լյուքսեմբուրգը (հայտնի որպես վեցնյակ) ընդհանուր համաձայնության են հասնում, որը նպաստում է մետաղագործության համար անհրաժեշտ հումքի փոխանակումը՝ այդպիսով արագացնելով տնտեսության դինամիկ զարգացումը՝ նպատակ ունենալով լավացնելու Եվրոպայի ինքնավար արտադրության ներուժը։ Այս հիմնարար համաձայնագիրը ուղիներ էր փնտրում եվրոպական հաղթածներին ու պարտվածներին մոտեցնելու այն Եվրոպայի օջախին, որը կարճ ժամանակում կկարողանար իր ճակատագիրը իր ձեռքը վերցնել՝ այդպիսով անկախանալով արտաքին այլ կառույցներից։ Համաձայնագրի ժամկետը լրանում է 2002 թվականին[5], թեև դրա գործառույթը ժամկետից դուրս էր մնացել Եվրոպական համայնքի ներսում առկա գործադիր և օրենսդիր մարմինների միաձուլման արդյունքում, որը ստանում է իրավական կարգավիճակ, ինչպես նաև շնորհիվ 1986 թվականի Եվրոպական միակ Ակտի։

1952 թվականի մայիսին Սառը պատերազմի պարագայում Փարիզում մի համաձայնագիր է կնքվում, որը հիմնում է Եվրոպական պաշտպանական համայնքը[42], որը թույլատրում էր Արևմտյան Գերմանիայի սպառազինումը եվրոպական բանակի շրջանակներում։ Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության հինգ անդամներ վավերացրին պայմանագիրը, սակայն 1954 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի պառլամենտականները մերժեցին այն գաուլիստների ու կոմունիստների համատեղ ընդդիմության արդյունքում։ Այդպես է, որ Բրյուսելի 1948 թվականի հին համաձայնագիրը վերափոխվում է Եվրոպական արևմտյան միություն ստեղծելու համար, որը մինչև 1999 թվականի Ամստերդամի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը մնում է մայրցամաքի միակ կազմակերպությունը, որը զբաղվում է եվրոպական պաշտպանության ու անվտանգության հարցերով։ Թեև հին պայմանագիրը ամրապնդվեց, Եվրոպական արևմտյան միությունը մնաց ՆԱՏՕ-ի ստվերում՝ ի հեճուկս այն փաստի, որ իր գոյության ընթացքում այն զբաղվել էր եվրոպական երկրները հիպոթետիկ հարձակումից պաշտպանելու գործով[43][44]։ 1957 թվականին Հռոմի պայմանագրի կնքումով առաջ է գալիս մեծ կարևորություն ունեցող մի խթան[5]։ Վեցնյակը որոշում է առաջ ընթանալ տնտեսական, քաղաքական ու սոցիալական ոլորտներում համագործակցության հարցում։ Նպատակ էր դրված հասնելու ընդհանուր շուկայի, որը թույլ կտար մարդկանց, ապրանքների ու կապիտալի ազատ շրջանառություն։ Եվրոպական տնտեսական միությունը միջազգային, վերազգային բնույթի կազմակերպություն է, որն օժտված է այդ համաձայնագրով նախատեսված ֆինանսավորման ինքնավար գործառույթ։ Այս փաստաթուղթը հիմնում է անորոշ տևողությամբ երրորդ համայնքը՝ Եվրատոմը[45]։

Երեք սյուների միություն

խմբագրել

1965 թվականին կնքվում է մի պայմանագիր, որը միավորում է եվրոպական երեք համայնքների գործադիրներին Եվրոպական հանձնաժողովի (ԵՀ) և Եվրոպական միության խորհրդի (ԵՄԽ) միջոցով[5][46] 1986 թվականի փետրվարին կնքված Եվրոպական միակ Ակտը գործունեության մեջ մտավ 1987 թվականի հուլիսին[5] և նպատակ ուներ վերափոխելու եվրոպական կառուցվածքը՝ ամրապնդելով ներքին շուկայի համախմբումը 1993 թվականին և թույլ տալով կապիտալի ու սոցիալական քաղաքականության ազատ շրջանառություն։ Այս պայմանագրով համայնքային իրավասությունները ընդլայնվում են՝ հասնելով հետաքննության ղեկավարման և տեխնիկայի, շրջակա միջավայրի ու սոցիալական քաղաքականության զարգացման։ Միակ Ակտը խթանեց նաև Եվրոպական խորհրդի գոյությունը, որը միավորում է պետության ու կառավարության ղեկավարներին և նպաստում է արտաքին միասնական քաղաքականությանը (Եվրոպական քաղաքական համագործակցությունը), ինչպես նաև համագործակցությանը անվտանգության ոլորտում[47][48]։

 
Բեռլինի պատի անկումը հնարավոր դարձրեց Արևելյան Եվրոպայի ինտեգրումը ԵՄ-ին։

Մաստրիխտի կամ Եվրոպական միության համաձայնագիրը՝ կնքված 1992 թվականին և ուժի մեջ մտած 1993 թվականից[5], առաջ բերեց մի նոր ինստիտուցիոնալ կառուցվածք, որը պահպանվեց մինչև Լիսաբոնի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելը։ Նշված ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը բաղկացած էր Եվրոպական միության հայտնի երեք սյուներից. առաջին սյունը համայնքայինն էր, որը համապատասխանում էր երեք համայնքներին (Եվրոպական համայնքը, Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքը և Ածուխի և պողպատի եվրոպական միությունը), երկրորդ սյունը համապատասխանում էր արտաքին քաղաքականությանը և ընդհանուր անվտանգությանը, որը կարգավորվում էր Եվրոպական միության համաձայնագրի 5-րդ գլխով, իսկ երրորդ սյունը համապատասխանում էր քրեական գործերում ոստիկանական ու դատական համագործակցությանը՝ կարգավորվող Եվրոպական միության համաձայնագրի 6-րդ գլխով։ Այս երեք սյուները աշխատում էին՝ հետևելով որոշումների տարբեր ընթացակարգերի, քանի որ առաջին սյունը գործում էր համայքնային ընթացակարգով, մինչդեռ մյուս երկուսը կարգավորվում էին միջկառավարական ընթացակարգով[49]։ Մաստրիխտի պայմանագիրը ստեղծեց նաև եվրոպական քաղաքացիություն և թույլ տվեց ազատորեն շրջել ու բնակվել համայնքի երկրներում, ինչպես նաև հաստատեց քվեարկելու և ընտրվելու իրավունքը եվրոպական ընտրությունների ժամանակ[50]։ Այս պայմանագրով որոշվեց նաև ստեղծել եվրոպական միակ արժույթ՝ եվրոն, որը շրջանառության մեջ կդրվեր 2002 թվականին Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից։

Այս տարիների ընթացքում Եվրոպական տնտեսական միությունը/Եվրոպական միությունը սկսեց ընդլայնվել եվրոպական մայրցամաքում, հատկապես Արևմտյան Եվրոպայի երկրներում. 1973 թվականին՝ Միացյալ Թագավորություն, Իռլանդիա և Դանիա, 1981 թվականին՝ Հունաստան, 1986 թվականին՝ Իսպանիա և Պորտուգալիա, 1990 թվականին՝ Արևելյան Գերմանիա, 1995 թվականին՝ Ավստրիա, Ֆինլանդիա և Շվեդիա[51]։

ԵՄ-ն 21-րդ դարում՝ Ամստերդամից Լիսաբոն

խմբագրել
 
2004 թվականի ընդլայնման պաշտոնական տոնակատարությունը Բրյուսելում:

1999 թվականին ուժի մեջ մտավ Ամստերդամի համաձայնագիրը։ Վերջինս ներառում էր ազատության, ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ հարգանքի սկզբունքները՝ ներառյալ նաև կայուն զարգացման սկզբունքը[52][53]։ Երկու տարի անց ստորագրվեց Նիսի պայմանագիրը, որն ուժի մեջ կմտներ 2003 թվականին[5]։ Մինչ այդ՝ 2002 թվականին երկարաձգվում է Ածուխի և պողպատի եվրոպական միության վավերականության ժամկետը (արդեն 50 տարի էր), իսկ դրա գործունեության շրջանակը ընդլայնվում է Եվրոպական համայնքի շրջանակներում[5]։

2004 թվականի մայիսի 1-ին տեղի ունեցավ մեծ ընդլայնում Եվրամիության մեջ Արևելյան Եվրոպայի 10 նոր երկրների ընդգրկումով՝ Էստոնիա, Լատվիա, Լիտվա, Լեհաստան, Չեխիա, Հունգարիա, Սլովակիա, Սլովենիա, Մալթա և Կիպրոս։ Ավելի ուշ՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Հռոմում կնքվեց սահմանադրական համաձայնագիրը[51]։ Համաձայնագրի վավերացումը սկզբնավորվում է Խորհրդարանի կողմից ընդունումով, սակայն որոշ երկրներ հանրաքվե են կազմակերպում 2005 թվականին։ Առաջինը Իսպանիայում էր, որտեղ փաստաթուղթը ընդունվեց 76,73% աջակցությամբ[54]։ Այնուամենայնիվ, վավերացումը մեծ խոչընդոտի հանդիպեց, երբ Ֆրանսիայի ու Նիդեռլանդների քվեարկողները մերժեցին փաստաթուղթը[55][56]։ Վավերացումը մեծ հաշվով հետաձգվեց, քանի որ դեռևս ընդամենը մի քանի երկրներ էին ընդունել այն։ Լյուքսեմբուրգը առաջ անցավ և ընդունեց սահմանադրությունը 57% ձայներով[57]։ Սա իրերի դրությունը չփոխեց, և ղեկավարները հայտարարեցին, որ թևակոխում են «արժևորման մի նոր փուլ»՝ կապված մերժման հետ[58]։

2007 թվականի սկզբներին Եվրամիությանը միացան Ռումինիան և Բուլղարիան[51], մինչդեռ 2007 թվականի մարտի 25-ին (Հռոմի համաձայնագրի կնքման 50-ամյակին) եվրոպացի առաջնորդները պաշտոնապես վերջ դրեցին «արժևորման նոր փուլին»՝ կնքելով Բեռլինի հռչակագիրը[59]։ Հռչակագրի նպատակն էր նոր խթան հաղորդել ինստիտուցիոնալ նոր համաձայնության փնտրմանը[60]՝ նախքան 2009 թվականի եվրոպական ընտրություններն իրականացնելը[61]։ Ուժի մեջ մտած լինելով արդեն 2007 թվականից՝ Եվրոպական խորհուրդը համաձայնվեց, որ Սահմանադրությունը ձախողվել էր, թեև առաջարկների մեծ մասը, որ ընդգրկում էր տեքստը, հետագայում ներառվեցին Միության համաձայնագրերի բարեփոխումների բաժնում՝ ի հակադրություն սահմանադրության, որը պատրաստվում էր փոխարինել նախորդ բոլոր պայմանագրերը։ Այսպիսով՝ 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ստորագրվեց հայտնի Լիսաբոնի համաձայնագիրը[62]։

 
Լիսաբոնի համաձայնագրի կնքման արարողությունը:

Այս համաձայնագրի նպատակն էր լավացնել Եվրամիության գործունեությունը Մաստրիխտի համաձայնագրի և Եվրոպական համայնքի սահմանադրական համաձայնագրի (Հռոմի համաձայնագիր) վերափոխման միջոցով[63]։ Լիսաբոնի համաձայնագրի բերած ամենակարևոր բարեփոխումներից էին Եվրամիության խորհրդի ընդունած որոշումների լճացման հավանականությունների կանխումը մեծամասնության քվեարկության միջոցով, ծանրակշիռ Եվրոպական խորհրդարանի ստեղծումը շնորհիվ ԵՄ խորհրդի համատեղ որոշումների ընթացակարգերի ընդլայնման, Եվրամիության՝ այն ժամանակ արդեն հնացած սյուների վերացումը և Եվրոպական խորհրդի նախագահի ու Միության արտաքին հարցերի ու անվտանգության քաղաքականության բարձր ներկայացուցչի պաշտոնների ստեղծումը, որը ԵՄ քաղաքականությանը համահնչություն և շարունակականություն կտար[64][65]։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը, որ ուժի մեջ մտավ 2009 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, անդամ երկրների համար նաև իրավականորեն շրջանառության մեջ դրեց ԵՄ հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը[64]։

2008 թվականից անդամ երկրների տնտեսությունը ծանր հարված ստացավ տնտեսական ճգնաժամի պատճառով[66], չնայած որ 2013թ. հուլիսի 1-ին Խորվաթիան դարձավ Միության 28-րդ անդամը[51][67]։ Այսպես, Շումանի հայտարարությունից անցել է ավելի քան կես դար, և ԵՄ դիմակայում է այնպիսի մարտահրավերների, ինչպիսիք են Լիսաբոնի համաձայնագիրը, Բալկանյան երկրների ու Թուրքիայի մերձեցումը[68][69] և բրեքսիթը[70]։

Համաձայանգրեր

խմբագրել
Կնքված
Ուժի մեջ մտած
Պայմանագիր 		1948
1948
Բրյուսելի առաջին պայմանագիր 		1951
1952
Փարիզի պայմանագիր 		1954
1955
Բրյուսելի երկրորդ պայմանագիր 		1957
1958
Հռոմի պայմանագիր 		1965
1967
Միաձուլման համաձայնագիր 		1975
N/A
Եվրամիության վերաբերյալ հայատարարություն 		1986
1987
Եվրոպական միակ Ակտ 		1992
1993
Մաստրիխտի պայմանագիր 		1997
1999
Ամստերդամի պայմանագիր 		2001
2003
Նիսի պայմանագիր 		2007
2009
Լիսաբոնի պայմանագիր 		             
                       
Եվրոպական միության սյուները.  
Եվրոպական համայնքները.  
Ատոմային էներգիայի եվրոպական համայնք (Եվրատոմ)
Ածուխի և պողպատի եվրոպական համայնք (ԱՊԵՀ) Ժամկետը լրացել է 2002թ. Եվրոպական միություն (ԵՄ)
    Եվրոպական տնտեսական համայնք (ԵՏՀ) Եվրոպական համայնք (ԵՀ)
    Տրեվի Արդարադատության և ներքին գործերի հարցեր (ԱՆԳՀ)  
  Քրեական հարցերում ոստիկանական և իրավական համագործակցություն (ՔՀՈԻՀ)
  Եվրոպական քաղաքական համագործակցություն (ԵՔՀ) Արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն (ԱՔԸԱ)
Չհաստատված մարմիններ Արևելաեվրոպական միություն (ԱԵՄ)    
Ժամկետը լրացել է 2010թ.  
                     

Աշխարհագրություն

խմբագրել
 
Եվրամիության անդամ երկրներ (նշված են կապույտով
Միանալու թեկնածու երկրներ (դեղինով)
 
ԵՄ երկրները՝ ըստ միացման տարեթվի

Եվրամիությունը կազմված է եվրոպական 28 ազատ, ինքնավար երկրներից, որոնք հայտնի են որպես անդամ պետություններ[71]։ Միությունը ստեղծվել է Արևելյան Եվրոպայի 6 երկրների կողմից (Ֆրանիսա, Գերմանիա, Իտալիա, Բելգիա, Նիդեռնալդներ և Լյուքսեմբուրգ) և ընդլայնվել է վեց անգամ եվրոպական աշխարհարգրության չորս կետերով մեկ։ Ի տարբերություն Միացյալ Նահանգների՝ Եվրամիության անդամ երկրներին չի պարտադրվում կառավարման հանրապետական ձև։ Միությունը կազմված է 21 հանրապետությունից և 7 միապետությունից, որոնցից 6-ը թագավորություն են, իսկ մեկը՝ դքսություն (Լյուքսեմբուրգ)։

Եվրամիության տարածքում երեք ամենաընդարձակ երկրներն են՝ 1° Ֆրանիսա (Գերմանիայի, Միացյալ Թագավորության և Նիդեռլանդների տարածքները միասին ավելի փոքր են, քան Ֆրանսիան), 2° Իսպանիա և 3° Շվեդիա. երեք ամենափոքր երկրներն են Մալթան (Եվրամիության ամենամեծ երկրից տարածքով ավելի քան երկու հազար անգամ փոքր), Լյուքսեմբուրգը և Կիպրոսը։ Ինչ վերաբերվում է ծովային տարածվածությանը, ապա Եվրամիության երկրներից մեկը՝ Ֆրանսիան (ավելի քան 11 մլն կմ²) ունի աշխարհի ամենաընդարձակ Տնտեսական բացառիկ գոտին։

Եվրամիության տարածքը բաղկացած է անդամ 28 երկրների տարածքների ամբողջությունից[71]՝ որոշ բացառություններով։ ԵՄ տարածքը նույնը չէ, ինչ որ Եվրոպայի տարածքը, քանի որ առաջին հերթին կան եվրոպական երկրներ, որոնք գտնվում են ԵՄ-ից դուրս, ինչպես Իսլանդիան, Շվեյցարիան, Նորվեգիան և Ռուսաստանը։ Բացի այդ՝ որոշակի եվրոպական տարածքներ ԵՄ մաս չեն կազմում (օրինակ, Կանալ և Ֆերոե կղզիները)։ ԵՄ մաս չեն կազմում նաև մայրցամաքից դուրս գտնվող տարբեր տարածքներ, որոնք կապ ունեն անդամ երկրների հետ (օրինակ, Գրոենլանդիա, Արուբա, Նիդեռլանդյան-Անտիլյան կղզիներ, Ֆրանսիական հավաքական տարածքներ և Միացյալ Թագավորության հետ կապված բոլոր ոչ եվրոպական տարածքները)։ Ի հակադրություն սրա՝ կան նաև ծովից այն կողմ գտնվող որոշակի տարածքներ, որոնք ԵՄ մաս են կազմում, թեև դուրս են գտնվում մայրցամաքից, ինչպես, օրինակ, Ազորյան կղզիներ, Կանարյան կղզիներ, Ֆրանսիական Գվիանա, Գվադալուպե, Մադեյրա, Մարտինիկա, Սան Մարտին, Համախմբության կղզի և Մայոտտե[72]։

ԵՄ անդամ երկրներից բաղկացած մակերեսը կազմում է 4 324 782 կմ²։ ԵՄ բնապատկերը, կլիման և տնտեսությունը ազդվում են ափերից, որոնք ունեն 65 992,9 կմ երկարություն։ ԵՄ ունի Ավստրալիայից ու Կանադայից հետո աշխարհի՝ մեծությամբ երրորդ ափը։ Անդամ երկրների համախումբը ցամաքային սահմաններ ունի ոչ անդամ 21 երկրների հետ՝ ընդհանուր 13 271 կմ՝ աշխարհի հինգերորդ ամենամեծ սահմանը[71]։

Եվրոպայում ԵՄ սահմաններ ունի Նորվեգիայի, Ռուսաստանի, Բելառուսի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի, Շվեյցարիայի, Լիխտեյնշտայնի, Անդորրայի, Մոնակոյի, Սան Մարինոյի, Վատիկանի, Թուրքիայի, Մակեդոնիայի, Բոսնիա և Հերցեգովինայի, Չեռնոգորիայի ու Սերբիայի հետ[73]։ Վերջապես, սահմաններ ունի նաև Կարիբյան ծովում՝ Սան Մարտինի հետ, Հարավային Ամերիկայում՝ Բրազիլիայի ու Սուրինամի հետ, իսկ Աֆրիկայում՝ Մարոկկոյի հետ։

Որոշ անդամ երկրներ տարածքներ ունեն եվրոպական մայրցամաքից դուրս, որոնք կարող են Միության մաս կազմել. դրանք սահմանվում են որպես ծովից այն կողմ գտնվող տարածքներ։ Իսպանական Սեուտա և Մելիլյա քաղաքները, որ որպես այդպիսին Եվրամիության մաս են կազմում, գտնվում են Աֆրիկայում Մարոկկոյի հետ, սակայն Եվրամիության կողմից չեն համարվում ծովից այն կողմ ընկած տարածքներ։

Նախքան Լիսաբոնի պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը հստակեցում չկար, թե ինչպես կարող է որևէ երկիր դուրս գալ Միությունից (թեև Գրոենլանդիան՝ դանիական մի տարածք, հեռացավ 1985 թվականի, որի պատճառով տարբեր համաձայնագրեր փոփոխության ենթարկվեցին[74], սակայն դա այլևս չի պատահում Լիսաբոնի պայմանագրի հետ, քանի որ այն հեռացման ընթացակարգ ունի։

Անդամ երկրներ

խմբագրել

Միության անդամների թիվն աճել է՝ հիմնադիր 6 երկրներից (Բելգիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ)[75] հասնելով 28-ի, որոնք կազմում են Եվրոպական Միությունը.

Դրոշ Զին. Անուն Միանալու տարեթիվը[76] Բնակչություն[77] Մակերևույթ[77]
(կմ²-ով) 		ԵՄ զոնա + ցամաքային մակերևույթ Դրամ Մեկ շնչին հասնող ՀՆԱ[77] ($) Պատգամավորական տեղերի թիվը
    Գերմանիա Մարտի 1957, 25 (25-03-1957) 81 305 856 357 022 414.599 Եվրո 38 400 96
    Ավստրիա Հունվարի 1995, 1 (1-01-1995) 8 219 743 83 871 Եվրո 42 400 19
    Բելգիա Մարտի 1957, 25 (25-03-1957) 10 438 353 30 528 33 975 Եվրո 38 200 22
    Բուլղարիա Հունվարի 2007, 1 (1-01-2007) 7 037 935 110 879 145 186 Լև 13 800 18
    Կիպրոս Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 1 138 071 9 251 107 958 Եվրո 29 400 6
    Խորվաթիա Հուլիսի 2013, 1 (1-07-2013) 4 290 612 56 542 115 626 Եվրո 18 100 12
    Դանիա Հունվարի 1973, 1 (1-01-1973) 5 543 453 43 094 4 761 811 դանիական կրոն 37 600 13
    Սլովակիա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 5 483 088 49 035 Եվրո 23 600 13
    Սլովենիա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 1 996 617 20 273 20 493 Եվրո 29 000 8
    Իսպանիա Հունվարի 1986, 1 (1-01-1986) 47 042 984 505 370 1 545 225 Եվրո 31 000 54
    Էստոնիա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 1 274 709 45 228 82 219 Եվրո 20 600 6
    Ֆինլանդիա Հունվարի 1995, 1 (1-01-1995) 5 262 930 338 145 425 590 Եվրո 36 700 13
    Ֆրանսիա Մարտի 1957, 25 (25-03-1957) 65 630 692 643 801 11 710 417 Եվրո 35 600 74
    Հունաստան Հունվարի 1981, 1 (1-01-1981) 10 767 827 131 957 637 529 Եվրո 26 600 22
    Հունգարիա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 9 958 453 93 028 հունգարական ֆորինտ 19 800 22
    Իռլանդիա Հունվարի 1973, 1 (1-01-1973) 4 722 028 70 273 480 583 Եվրո 40 100 12
    Իտալիա Մարտի 1957, 25 (25-03-1957) 61 261 254 301 340 843 251 Եվրո 30 900 73
    Լատվիա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 2 191 580 64 589 93 011 Եվրո 15 900 9
    Լիտվա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 3 525 761 65 300 72 331 Եվրո 19 100 12
    Լյուքսեմբուրգ Մարտի 1957, 25 (25-03-1957) 509 074 2 586 Եվրո 81 100 6
    Մալթա Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 409 836 316 55 139 Եվրո 25 800 6
    Նիդերլանդներ Մարտի 1957, 25 (25-03-1957) 16 730 632 41 543 192 345 Եվրո 42 700 26
    Լեհաստան Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 38 415 284 312 685 342 482 զլոտի 20 600 51
    Պորտուգալիա Հունվարի 1986, 1 (1-01-1986) 10 781 459 92 090 1 819 498 Եվրո 23 700 22
    Չեխիայի Հանրապետություն Մայիսի 2004, 1 (1-05-2004) 10 177 300 78 867 չեխական կրոն 27 400 22
    Ռումինիա Հունվարի 2007, 1 (1-01-2007) 21 848 504 238 391 262 018 ռումինական լեյ 12 600 33
    Շվեդիա Հունվարի 1995, 1 (1-01-1995) 9 103 788 450 295 602 255 շվեդական կրոն 40 900 20

Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ

խմբագրել
 
Եվրոպական Միություն.     Անդամ երկրների գլխավոր տարածքներ     Ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններ     

Կան անդամ պետությունների՝ ծովից այն կողմ գտնվող մի շարք տարածքներ, որոնք օրինականորեն Եվրամիության մաս են կազմում, սակայն ունեն որոշակի բացառություններ՝ կապված Եվրոպայից հեռու գտնվելու փաստի հետ։ Այս շրջանները մասնակի են կիրառում ԵՄ օրենքը և որոշ դեպքերում շենգենյան գոտուց դուրս են գտնվում[72][78]։ Այս բոլոր տարածքների դրամական միավորը եվրոն է, և դրանք են[72].

Ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները կազմված են կղզային տարբեր շրջաններից ու հարավամերիկյան մայրցամաքի արևելյան հատվածում գտնվող մի շրջանից՝ Եվրոպայից հազարավոր կիլոմետր հեռավորության վրա, սակայն որոնք իրավունքի տեսանկյունից ինտեգրվում են Եվրամիությանը և կազմում են դրա ներսում գտնվող մի հատուկ և հստակ սահմանված խումբ։ Նման իրավիճակը ծովից այն կողմ գտնվող շրջաններին հանգեցրել է միության հետ կապերի ուղղակիացման և դրա ներսում համագործակցության պատրաստակամության արտահայտման, որպեսզի Միությունը չմոռանա այս շրջանների յուրահատկությունները, երկարաժամկետ կայուն զարգացման հասնի և իրենց հավասարի կարգավիճակ շնորհի Միության մնացած տարածքների պես[79]։

Այս շրջանների ներկայացուցիչները իրագործում են ժողովներ շրջանների նախագահների մասնակցությամբ, որոնց նպատակն է համագործակցության համատեղ ծրագիր ներկայացնելը[72]։

Հատուկ կարգավիճակ ունեցող շրջաններ

խմբագրել
 
     Անդամ պետություններ     Հատուկ կարգավիճակ ունեցող տարածքներ

Կան անդամ երկրների տարածքներ, որոնցում կիրառվում է Եվրամիության ողջ օրենսդրությունը, որով դրանց կարգավիճակը մոտ է ծովից այն կողմ գտնվող շրջանների կարգավիճակին, թեև դրանք վերջիններիս պես չունեն կառուցվածքային ֆոնդեր։ Ինչպես ծովից այն կողմ գտնվող շրջանները և ի տարբերություն այդ երկրների ու տարածքների, այս տարածքները իսկապես Եվրամիության մաս են կազմում։

Հատկու դեպք է Կիպրոսի Հյուսիսը, որտեղ Եվրամիության օրենսդրությունը չի կիրառվում, թեև այն Միության իրավական մաս է կազմում, քանի որ դրա քաղաքացիները, որ կողմ են քվեարկել Եվրամիությանը միանալու և միավորվելու Կիպրոսի որոշմանը, նաև ընտրում են Եվրոպական խորհրդարանում Կիպրոսի ներկայացուցիչներին։ Այս դեպքը բացառություն է Կիպրոսի միացման պայմանագրից, քանի որ սպասվում է կիպրոսյան երկու հանրապետությունների միջև բանակցությունների զարգացում։ Կղզու բաժանման արդյունքում ստեղծվել է ՄԱԿ-ի միջազգային հովանավորության տակ գտնվող մի սահման հյուսիսում ու հարավում, բրիտանական ինքնավար երկու գոտի, որոնք ազատված են համայնքային իրավունքի կիրառումից, քանի որ Ակրոտրիր և Դհեկելիայի բրիտանական ինքնավար տարածքներում ԵՄ օրենսդրությունը վերաբերում է միայն Միացյալ Թագավորության և Կիպրոսի քաղաքացիներին[80]։

Բալթիկ ծովում Ֆինլանդիայի Ալանդ կղզիները նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունեն[81]։ Այս կղզիները, որոնք լայն ինքնավարություն են վայելում, Ֆինլանդիայից հարաբերականորեն բաժանվելու և ԵՄ-ին միանալու հանրաքվե են անցկացրել, որն ընդունել է Միությանը միանալու որոշումը, թեև որոշակի բացառություններով[82]։

Այլ դեպք են քաղաքապետարանները, որոնք աշխարհագրական կամ պատմական հատկություններից ելնելով հատուկ կարգավիճակ ունեն։ Այդ կարգավիճակը վերաբերում է եվրոյի օգտագործմանը և ԱԱՀ-ին։ Նախ և առաջ առանձնացվում են գերմանական և իտալական անկլավները Büsingen am Hochrhein-ում[83] և Campione d'Italia-ում[83][84] համապատասխանաբար։ Հատուկ կարգավիճակ ունի նաև իտալական Լիվինգո շրջանը, որը թեև անկլավ չէ, սակայն օգուտ է քաղում՝ XIX և XX դարերից համարվելով հիմնական տարածքից դուրս գտնվող շրջան[83][85]։

Հյուսիսային ծովում գերմանական Հելիգոլանդ կղզին, որև թեև Եվրամիության մաս է կազմում, դուրս է գտնվում մաքսային միությունից և չի ենթարկվում գերմանական հարկային համակարգին[83]։ Նույն կերպ նաև ինքնավար քաղաքներ Սեուտան ու Մելիլյան և Աֆրիկայում գտնվող իսպանական մնացած տարածքները, որոնք հատուկ կարգավիճակ ունեն ԱԱՀ, ԵՄ միացյալ գյուղատնտեսական և ձկնաբուծական քաղաքականության հարցում[82]։

Աթոս լեռը կամ Սուրբ լեռան ինքնավար պետությունը նույնպես հատուկ կարգավիճակ ունի Հունաստանի ներսում, քանի որ Աթոս լեռը Շենգենյան գոտու և Եվրամիության մաս է կազմում, թեև դրա տարածք կարող են մուտք գործել միայն այն տղամարդիկ, որոնք հեղինակություն ունեն, բացի այդ՝ ցանկացած տեսակի կին արարածի մուտքն արգելված է (բացի հավերից և կատուներից)։

Վերջապես, Կլիպերտոն կղզին, որը գտնվում է ֆրանսիական կառավարության ղեկավարման ներքո, Միության տարածք է համարվում[86]։ Այնուամենայնիվ, կղզին Շենգենյան գոտու մաս չէ[87], քանի որ չունի մշտական բնակիչներ, չեն անցկացվում Եվրոպական խորհրդի ընտրություններ։

Ծովային տարածքներ ու երկրներ

խմբագրել
 
Եվրոպական Միության Տնտեսական բացառիկ գոտի (ՏԲԳ)     Եվրամիության անդամ երկրները և դրանց՝ ծովից դուրս գտնվող տարածքները:      ԵՄ ՏԲԳ-ն:[nota 1]     Եվրամիության անդամներին, սակայն ոչ ԵՄ-ին պատկանող Ծովային տարածքներ ու երկրներ (ԾՏԵ):     ԾՏԵ ՏԳԲ տարածքները (ԵՄ-ից դուրս գտնվող):     ԵՄ թեկնածու համարվող երկրներ     Թեկնածու երկրների ԾՏԵ

Ծովային տարածքներն ու երկրները պետություններ են, որոնք համայնքային տարածքի մաս չեն կազմում (ի տարբերություն ծովից այն կողմ գտնվող տարածքների)։ Դրանց բնակիչները ունեն այն երկրի քաղաքացիությունը, որից որ կախման մեջ են (թեև որոշ դեպքերում դրանց քաղաքացիները չունեն լիիրավ քաղաքացիություն)։

Գոյություն ունեն ծովային 25 տարածքներ ու երկրներ[88].

Նոր երկրների միացում

խմբագրել

Որպեսզի եվրոպական երկիրը միանա Եվրամիությանը, պիտի բավարարի որոշակի տնտեսական և քաղաքական պայմանների, որոնք հայտնի են որպես Կոպենհագենի չափանիշներ[89], քանի որ 1993 թվականին Եվրոպական խորհրդի կողմից ընդունվել են դանիական մայրաքաղաքում։ Կոպենհագենի չափանիշները սահմանում են, թե երբ է որևէ երկիր պատրաստ Միությանը միանալուն։ Գլխավոր չափանիշների թվում հետևյալներն են.

  • Լինել եվրոպական երկիր[89]։
  • Ունենալ կայուն կառույցներ, որոնք կերաշխավորեն ժողովրդավարությունը, օրենքի գերակայությունը, մարդու իրավունքները և փոքրամասնությունների հանդեպ հարգանքը[89]։
  • Կենսունակ շուկայական տնտեսության առկայություն և Միության ներսում շուկայական ուժերին դիմագրավելու կարողություն[89]։
  • Միանալու հետ կապված պարտականությունները հաղթահարելու կարողություններ, ներառյալ քաղաքական, տնտեսական և դրամական միավորման[89]։
 
Եվրամիության ապագան      ԵՄ անդամ երկրներ (28)      ԵՄ-ն լքելու գործընթացում ներառված երկրներ (1)      Պաշտոնական թեկնածու երկրներ (5)      Պոտենցիալ թեկնածու երկրներ, որ պաշտոնական խնդրանգիր են ներկայացրել (1)      Իրական պոտենցիալ թեկնածուներ (1)      Հին թեկնածու երկրներ, որոնք սառեցրել կամ չեղյալ են հայտարարել գործընթացը (3).      Հավանական պոտենցիալ երկրներ (6)

Կան ԵՄ-ին միանալու պաշտոնապես թեկնածու հինգ երկրներ, որոնք են Թուրքիան (2004 թվականից)[90], Մակեդոնիայի Հանրապետությունը (2005 թվականից)[91], Մոնտենեգրոն (2010 թվականից)[92], Սերբիան (2012 թվականից)[93] և Ալբանիան (2014 թվականից)[94]։ Եվրոպական հանձնաժողովի 2009 թվականի զեկույցը դրական է գնահատել Մակեդոնիայի միավորման հարցը, սակայն պնդել է, որպեսզի հետաձգվի Թուրքիայի միացման գործընթացը[95]։

Ներկայումս պոտենցիալ թեկնածուներ են Բոսնիա և Հերցեգովինան ու Կոսովոյի տարածքը (ՄԱԿ-ի ներքին հսկողության տակ գտնվող)[91]՝ ըստ Միավորված Ազգերի Անվտանգության խորհրդի 1244-րդ որոշման[96]։ Թեև Բոսնիա և Հերցեգովինան արտահայտել է եվրոպական խմբին միանալու իր հետաքրքրությունը, դրա միացումը բախվում է տնտեսական և քաղաքական բազմաթիվ խնդիրների, որի արդյունքում երկիրը պիտի բարեփոխումներ անի իր տնտեսական, քաղաքական և իրավական համակարգերում[97][98]։ Կոսովոյի դեպքն այլ է, քանի որ այս տարածաշրջանը հատուկ կարգավիճակ պիտի ստանա Եվրամիությանը միանալով, քանզի Եվրոպական հանձնաժողովը այն համարում է պոտենցիալ թեկնածու, սակայն ոչ որպես անկախ երկիր, այն կոչում է Կոսովո՝ 1244-րդ որոշմամբ[96], քանի որ անդամ երկրները բաժանված են Կոսովոն անկախ պետություն համարողների ու դրա անկախության հռչակագիրը ընդունող և այն Սերբիայի անբաժան մաս համարողների[93][99]։

Թեև Նորվեգիան գտնվում է Եվրոպական տնտեսական տարածքում[100], Շնեգենյան գոտու մաս է և մասնակցում է ԵՄ շատ ծրագրերի ու գործունեությունների[101][102], նորվեգացիները երկու հանրաքվե պահանջեցին՝ 1972 և 1994 թվականներին, որպեսզի իրենց երկիրը ԵՄ անդամ դառնա[103]։ Միևնույն կերպով՝ Իսլանդիան ԵՏՏ և Շենգենյան գոտու անդամ է և տնտեսական ծանր ճգնաժամի պատճառով ԵՄ անդամ դառնալու ընթացակարգեր անցավ, սակայն 2013 թվականի ընտրությունների արդյունքում, որտեղ հաղթեցին Իսլանդիայի՝ ԵՄ-ին միանալու որոշմանը դեմ կենտրոնական աջակողմյանները, Իսլանդիայի նոր արտգործնախարարը Ընդլայնման հանձնաժողովին հայտնեց նոր գործադիրի որոշումը, ըստ որի նրանք չեն շարունակի Եվրամիությանը միանալու բանակցությունները, մինչև որ այդ հարցի վերաբերյալ հանրաքվե չանցկացնեն[104]։ Համանման դեպք է Շվեյցարիան, որը թեև նույնպես Շենգենյան գոտում է գտնվում[105], սակայն 1994 և 2001 թվականների հանրաքվեներով մերժել է միանալու որոշումը[106][107]։

Որևէ անդամի հեռացում

խմբագրել

Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած պայմանագրերում իրավական որևէ կետ չկար, որը կկարգավորեր երկրների հեռացման հարցը։ Այսպես, օրինակ, Վիեննայի համաժողովում չէր նախատեսվում անդամ երկրների ո՛չ հրաժարում, ո՛չ էլ հեռացում[108]։ Եվրոպական համայնքների Արդարատության դատարանը ճանաչում էր երկրների կողմից ընդունած փոխհամաձայնությունների անվիճելի բնույթը։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրերում հեռացման ընթացակարգի բացակայությունը բավարար հիմք չէր, որպեսզի երկիրը որոշեր Եվրամիության կազմում մնալու կամ դուրս գալու հարցը[109]։

2016 թվականի հունիսի 23-ին հանրաքվե անցկացվեց Միացյալ Թագավորության՝ Եվրամիությունում մնալու հարցի համար, որում «Դուրս գալ ԵՄ-ից» տարբերակը 51,9 % ձայներով հաղթեց, մինչդեռ «Շարունակել ԵՄ-ում» տարբերակը ստացավ 48,1 %, թեև Շոտլանդիայում, Հյուսիսային Իռլանդիայում և Ջիբրալթարում, բացի Լոնդոնում մեծամասնություն կազմելուց, գերակշռեց մնալու տարբերակը[110]։ Հանրաքվեի արյունքներից հետո վարչապետ Դեյվիդ Քեմերոնը հայտարատեց իր հրաժարականի մասին, այսպիսով, միևնույն տարվա հուլիսի 13-ին Թերեզա Մեյը ստանձնեց նրա պաշտոնը. Դեյվիդ Քեմերոնը պատճառաբանեց, որ նոր ղեկավարությունը երկիրը պիտի տանի ընտրված ուղով[111]։ Այս հանրաքվեն սկիզբ դրեց Եվրամիությունից Միացյալ Թագավորության հեռացման գործընթացին, որը երկարատև է՝ մոտ 2 տարի, ենթադրվում է, որ ամբողջությամբ կիրագործվի 2019 թվականին[112]։

Ինստիտուցիոնալ շրջանակ

խմբագրել

Կառույցներ

խմբագրել
 
Քաղաքներ, որտեղ գտնվում են Միության տարբեր կառույցները:

Եվրամիության կառույցները քաղաքական այն օրգանիզմներն ու հաստատություններն են, որոնց անդամ երկրները տալիս են իրենց իշխանության ու ինքնավարության մի մասը։ Դրանով նպատակ է դրվում, որոշակի որոշումներ ու միջազգային գործողություններ ունենան վերազգային բնույթ, որն էլ պիտի կիրառվի անդամ երկրների կամքի հետ՝ այսպիսով ուժից զրկելով ամեն երկրի ազգային մարմիններին[113]։

Կանոններն ու ընթացակարգերը, որոնց պիտի հետևեն կառույցները, հաստավում են համաձայնագրերում, բանակցվում են Եվրոպական խորհրդի կողմից ու միջկառավարական համաժողովներում ու վավերացվում են ամեն երկրի ազգային խորհրդարանում։ Լիսաբոնի պայմանագիրը նորովի փոխակերպում է Եվրամիության համաձայնագիրը, սակայն նաև ԵԳՀ-ն (Եվրամիության գործունեության համաձայնագիրը)[114]։

Միության կանոնակարգային գործունեության օրինականությունը կրկնակի աղբյուր ունի. մի կողմից՝ Խորհրդի ու Եվրոպական խորհրդի գործունեության մեջ միջազգային օրինականությունը այնքանով, որ Միությունը Միջազգային իրավունքի նորմերով ղեկավարվող միջազգային կազմակերպություն է, մյուս կողմից՝ ժողովրդավարությունը, քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը ներառում է Իրավունքի ժողովրդավարական ձևավորման սկզբունքը՝ լինելով մի հաստատություն, որի անդամները ընտրվում են անմիջապես քաղաքացիների կողմից։

Լիսաբոնի պայմանագիրը ամրացրել է միջազգային բարձրագույն շրջանակի պաշտոնական փոխակերպումը յոթ կառույցներով։ Կարևորագույն երեքը որոշումների կայացման գործընթացում Եվրոպական խորհրդարանը, Եվրամիության խորհուրդը և Եվրոպական հանձնաժողովն են։ Մեծ կարևորություն ունի նաև Եվրոպական խորհուրդը՝ որպես մի կառույց, որը սահմանում է Միության ուղղություններն ու առաջնահերթությունները[113]։

Եվրոպական խորհրդարան

խմբագրել
 
Եվրոպական խորհրդարանի նստավայրը Ստրասբուրգում:

Եվրոպական խորհրդարանը Եվրամիության խորհրդարանն է։ 1979 թվականից սկսած՝ ամեն հինգ տարին մեկ ուղղակի կերպով ընտրվում է եվրոպական ընտրություններում։ Հետևաբար, այն աշխարհի՝ ուղղակիորեն ընտրվող առաջին վերազգային և մոտ 490 մլն մարդու ներկայացնող կառույցն է. դա կազմում է աշխարհի երկրորդ ամենամեծ ժողովրդավարական ընտրողներ ունեցող մարմինը (Հնդկաստանից հետո)[115][116]։ Խորհրդարանը համարվում է Եվրամիության առաջին կառույցը. առաջին հերթին նշված է պայմանագրերում, իսկ դրա նախագահը մնացած բոլոր իշխանությունների հանդեպ եվրոպական մակարդակի նախապատվություն ունի[117]։ Խորհրդի հետ կիսում է օրենսդրական ու բյուջետային իրավասությունը՝ վերահսկելով Եվրամիության բյուջեն։ Եվրոպական հանձնաժողովը՝ Միության գործադիր մարմինը, պատասխանատու է Խորհրդարանի առաջ։ Մասնավորապես, Եվրոպական խորհրդարանը ընտրում է Հանձնաժողովի նախագահին, ընդունում (կամ մերժում) Հանձնաժողովի նշանակումները, ինչպես նաև կարող է հեռացնել անդամներին[118][119]։

Եվրոպական խորհրդարանի ներկայիս նախագահը իտալացի Անտոնիո Տախանին է, որն ընտրվել է 2017 թվականի հունվարին[120] և նախագահում է տարբեր համագործակցող խմբերից կազմված կուսակցությունների մի բարդ պալատի։ Եվրոպական խորհրդարանի երկու գլխավոր խմբերն են (միասին ունեն տեղերի 61%-ը) Եվրոպական ժողովրդական կուսակցությունը և Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադեմ դաշինքը[121]։

Եվրամիության խորհուրդ

խմբագրել
 
ԵՄ խորհրդի նստավայրը (Բրյուսել):

Խորհուրդը՝ նախկինում՝ Եվրոպական միության խորհուրդ (ԵՄԽ), առավել հայտնի որպես Նախարարների խորհուրդ, իր մեջ է ներառում անդամ երկրների կառավարությունների ներկայացուցիչներին, որոնց ազգային հետաքրքրությունները ներկայացնում է ընդհանուր համաձայնություն գտնելու շրջանակում։ Խորհուրդը Եվրոպական խորհրդարանի հետ իրագործում է Միության օրենսդրական իշխանությունը։ Ներկայացնում է կարևոր գործադիր իշխանությունների պաշտոնական սեփականության իրավունքը, սակայն որի իրագործումը սահմանադրական պարտադիր կերպով պիտի հանձնարարվի Հանձնաժողովին։ Թեև վերջին ժամանակներում դրա օրենսդրական, նախկինում՝ բացառիկ գործառույթները գնալով թուլացել են՝ հօգուտ Եվրոպական խորհրդարանի հետ հավասարության, զուգահեռ կերպով Հանձնաժողովի քաղաքական անկումը կարծես հնարավոր է դարձնում վճռական և գործադիր իշխանության ծանրության կենտրոնի վերադարձը դեպի Խորհուրդ, որը որոշ դեպքերում թվում է, թե հենց այս մարմնին է պատկանում և ոչ թե համայնական գործադիրին։ Այնուամենայնիվ, Խորհուրդը ամեն անգամ ավելի է խամրում իր ալտեր էգոյի՝ Եվրոպական խորհրդի պատճառով։

Խորհուրդը համաօրենսդրական պալատ է, որտեղ գտնվում են Միության անդամ երկրների ներկայացուցիչները իրենց ազգային կառավարությունների միջոցով, հաստատում են պայմանների հավասարության ամբողջական մասնակցությունը՝ որպես երաշխիք ստանալով այսպես կոչված ազգային սկզբունքները ներկայացնելու իրավունքը։ Օրենսդրական որևէ ակտ ընդունելու ժամանակ Խորհրդի նստաշրջանները հանրային են։

Խորհրդի նախագահությունը փոխվում է անդամ երկրների միջև վեց ամիսը մեկ. հունվարից հունիս և հուլիսից դեկտեմբեր[122]։ Կառավարությունները աշխատում են միավորելով ուժերը, որպեսզի կարողանան արտաքին քաղաքականության հարցերը միաձայն ներակայացնել, դրանց է մասնակցում նաև Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը[123]։

Եվրոպական խորհուրդ

խմբագրել
 
Եվրոպա շինությունների համալիրը Բրյուսելի եվրոպական թաղամասում[124]: Ներկայումս վերականգնվում է, որպեսզի օգտագործվի հիմնականում Եվրոպական խորհրդի կողմից և որոշ դեպքերում նաև Եվրամիության խորհրդի:

Եվրոպական խորհուրդը, որը չպետք է խառնել Եվրոպայի խորհրդի կամ Եվրամիության խորհրդի հետ, միջկառավարական բնույթի քաղաքական մարմին է՝ ձևավորված երկրների ղեկավարների կամ Եվրամիության անդամ երկրների կառավարությունների, Խորհրդի մշտական նախագահի ու Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից։ Դրա գործառույթները քաղաքական և խորհրդանշական կոլեկտիվ ղեկավարման ուղղվածություն ունեն՝ ամրագրելով Եվրամիության գլխավոր ուղիներն ու նպատակները ամենաէական ոլորտներում. օրենսդրական իշխանությունը դրան տրվում է պայմանագրերից։ Եվրոպական խորհրդի անդամները պարբերաբար հանդիպում են եվրոպական գագաթաժողովներ կոչվող հավաքներում։ Նրանց գրասենյակները գտնվում են Եվրամիության խորհրդի նստավայր Բրյուսելի Justus Lipsus կառույցում[125]։

Եվրոպական խորհրդի նախագահը կամ ոչ պաշտոնապես Միության նախագահը Եվրամիության ամենաբարձր ինստիտուցիոնալ պաշտոններից է և, անշուշտ, ամենախորհրդանշականը։ Նրա արտաքին պրոյեկցիան համապատասխանում է ԵՄ բարձրագույն ներկայացուցչությանը արտաքին քաղաքականության և ընդհանուր անվտանգության ոլորտում՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով։ Դրա մանդատը 2.5 տարի ժամկետ ունի և կարող է վերականգվել միայն մեկ անգամ՝ այդպիսով փոխարինելով Լիսաբոնի պայմանագրին նախորդած ռոտացիայի հին համակարգին։

Եվրոպական հանձնաժողով

խմբագրել
 
Եվրամիության դրոշները Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայր Բրյուսելում:

Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր ճյուղն է։ Այս մարմինը պատասխանատու է օրենսդրական նախաձեռնությունների առաջարկության, որոշումների իրագործման, հիմնադիր պայմանագրերի պահպանման և ընդհանրապես զբաղվում է ԵՄ առօրյա գործունեությամբ։ Նրան է վստահված Միության բարձրագույն շահի իրագործմանը հետևելու գործառույթը՝ առանձնացնելով յուրաքանչյուր անդամ երկրի անհատական շահը[126]։

Նշանակումից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը կարող է կազմալուծվել միայն Եվրոպական խորհրդարանի մեծամասնական 2/3-ի կողմից ընդունված բողոքի միջնորդության պարագայում, որը դրան տալիս է ինքնավարության բարձրագույն աստիճան՝ համեմատած խորհրդարանական այլ համակարգերի գործադիրների[127]։

Հանձնաժողովը ղեկավարում է Նախագահը, որը դրա բարձրագույն ներկայացուցիչն է և հիերարխիայի շղթայի առաջին տեղն է զբաղեցնում՝ նախապատվություն, որը պարտադրված է ուղղակի և անհատականացված ժողովրդավարության լեգիտիմիության կողմից, որը պահպանում է նրա ուղիղ ընտրությունը Եվրոպական խորհրդարանի կողմից։

Համաձայն իր զբաղեցրած պաշտոնի՝ նախագահը նաև գլխավորում է Հանձնաժողովի մնացած անդամներին՝ այսպես կոչված Հանձնակատարներին, որոնք ունեն պարտականություններ ու ծառայություններ, որ նշանակում է Հանձնաժողովի նախագահը համապատասխան ծանուցումների միջոցով, որ ուղարկում է Եվրոպական խորհրդարանին։ Եվրոպական ամեն հանձնակատար պատասխանատու է բաժինների համար (ընդհանուր ուղղություններ ու ծառայություններ), իր հերթին ղեկավարում է գործադիր գործակալությունները՝ նշանակված նախագահի կողմից։ Այս մրցակցային շրջանակները համայնքային լեզվում հայտնի են որպես "պորտֆելներ" և քանի որ չունեն սեփական ադմինիստրատիվ կառուցվածք, ղեկավարվում են հենց Հանձնաժողովի կողմից։

Այլ կառույցներ

խմբագրել
 
Հաշիվների դատարանի նստավայրը Լյուքսեմբուրգում:

Վերոնշյալ կառույցներից բացի Եվրամիության ինստիտուցիոնալ շրջանակում առկա են նաև երեք ոչ քաղաքական կառույցներ՝ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը, Հաշիվների դատարանը և Եվրոպական կենտրոնական բանկը[113][128]։

  • Եվրամիության Արդարադատության դատարանը (ԵՄԱԴ) Եվրամիության կառույց է, որը կատարում է եվրոպական համայնական իրավունքի վերահսկման գործառույթ, և որն ունի դատական ու վերազգային բնույթ։ ԵՄԱԴ-ի դատավճիռները պարտադիր բնույթ ունեն անդամ երկրների շրջանում։ Եվրամիության Արդարադատության դատարանը Միության իրավական կարգավորումների երաշխավորն է, որին մասնակցում են նաև ազգային մյուս դատական համակարգերը[129]։
  • Հաշիվների դատարանը Եվրամիության աուդիտոր մարմինն է։ Վերահսկում է եվրոպական ֆոնդերի ճիշտ բաշխումը ինչպես կառույցների, մարմինների ու համակարգերի, այնպես էլ անդամ երկրների միջև[130]։
  • Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ) եվրոպական միասնական դրամի՝ եվրոյի կենտրոնական բանկն և Եվրոհամակարգի գլխավոր առանցքը։ ԵԿԲ-ն Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժան մասն է[131]։

Օրգաններ և օրգանիզմներ

խմբագրել

Օրգանները համարժեք են ավելի փոքր շրջանակ ունեցող կառույցների (թեև նման կարգավիճակ չունեն)։ Թեև դրանց գործառույթները հստակ են, ունեն պարտականություններ, որոնք սովորական կառավարումից ավելի հեռուն են գնում, դրանք իրենց գործառույթներում անկախություն ունեն[132]։ Օրգանիզմները մյուս կառույցներին կից համակարգեր են, սակայն ֆունկցիոնալ ինքնավարությամբ։

  • Եվրոպական տնտեսական ու սոցիալական կոմիտեն (ԵՏՍԿ) ստեղծվել է Եվրոպական տնտեսական համայնքի (ներկայիս Եվրամիության նախատիպի) կողմից 1957 թվականին՝ Եվրոպայի տնտեսական ու սոցիալական տարբեր խմբերի շահերը ներկայացնելու նպատակով[133]։
  • Շրջանների կոմիտեն (ՇԿ) Եվրամիության տեղական ու շրջանային ներկայացուցիչների հավաքն է, որի միջոցով դրանք կարող են ներկայացվել Միության օջախում։ Կրթության, երիտասարդության, մշակույթի, առողջապահության և այլ հարցերով այն խորհրդակցում է Եվրամիության խորհրդի, Եվրոպական խորհրդարանի ու Եվրոպական հանձնաժողովի հետ[134]։
  • Ներդրումների եվրոպական բանկը (ՆԵԲ) Եվրամիության համայնական ֆինանսավորման օրգանն է։ Ստեղծվել է 1958 թվականին Հռոմի համաձայնագրի շրջանակներում և գտնվում է Լյուքսեմբուրգում։ Առաջադրանք ունի նպաստելու համայնական տարածքի հավասար զարգացմանը տնտեսական ինտեգրման ու սոցիալական համախմբվածության միջոցով[135]։
  • Եվրոպական ժողովրդի պաշտպանը (ԵԺՊ) կարող է ընդունել Եվրամիության քաղաքացիներին կամ ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց՝ կառույցների կամ համայնական օրգանների գործունեության հետ կապված բողոքները (բացառությամբ Արդատադատության դատարանի կամ Առաջին ատյանի դատարանի)։ Պաշտպանը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից ամեն ընտրությունից հետո և օրենսդիր մարմնի ղեկավարման ամբողջ ընթացքի համար։ Նստավայրը Ստրասբուրգում է[136]։

Գործակալություններ

խմբագրել
 
Ձկնորսության վերահսկման գործակալության նստավայրը Վիգոյում:

Եվրոպական գործակալությունները մասնագիտացված օրգաններ են, որոնք զբաղվում են Եվրամիության կառուցվածքի որևէ հատուկ ոլորտով (գիտական, տեխնիկական, իրավական կամ սոցիալական)։ Գտնվում են ԵՄ անդամ երկրներում։ Դրանց գործառույթը անդամ երկրների միջև համագործակցության ապահովումն ու իրենց գործունեության շրջանակներում քաղաքացիներին օգնություն տրամադրելն է[137]։

Այս գործակալությունները զգալիորեն նպաստել են ԵՄ արդյունավետ գործունեությանը շնորհիվ համայնական տարբեր ոլորտներում իրենց մասնագիտացվածության։ Լինելով հիմնականում ապակենտրոն ու անկախ կառույցներ՝ նպաստել են ԵՄ բազմազգ բնույթի ամրապնդմանը[138]։

Գործակալությունները բաժանվում են 2 խմբի մեջ ներառված 4 կարգի. կարգավորող և գործադիր գործակալություններ[138]։ Կարգավորող գործակալությունները, որոնք իրենց հերթին բաժանվում են 3 կարգի, ապակենտրոն են ու զբաղվում են անժամանակ որևէ գործունեությամբ, հայտնի են որպես երեք սյուների գործակալություններ։ Վերջինները՝ գործադիր գործակալությունները, գտնվում են Եվրոպական հանձնաժողովի նստավայրում (Բրյուսել կամ Լյուքսեմբուրգ) և ստեղծվել են որոշակի ժամանակով, որպեսզի որևէ հատուկ առաջադրանք իրագործեն[138]։

Կառավարում

խմբագրել
Եվրոպական հանձնաժողով (2014-2019)
[     ] (ԵԺԿ) - [     ] (ԵՍԿ) - [     ] (ԼԴԲԵԿ)
Նախագահություն։ Ժան-Կլոդ Յունկեր (Լյուքսեմբուրգ)
Փոխնախագահող հանձնակատարներ (Պորտֆելներ)
Ֆրանս Թիմերմանս (Նիդեռլանդներ) Օրենսդրության բարելավում, Միջկառույցային հարաբերություններ, Իրավական պետություն և Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ
Կրիստինա Գեորգիեվա (Բուլղարիա) Բյուջե և մարդկային ռեսուրսներ
Մարոշ Շեվչովիչ (Սլովակիա) Էներգիայի միություն
Ջիրկի Կատայնեն (Ֆինլանդիա) Աշխատանքի, զարգացման, ներդրումների ու մրցակցության խթանում
Վալդիս Դոմբրովսկիս (Լատվիա) Եվրո և y Սոցիալական երկխոսություն
Անդրուս Անսիպ (Էստոնիա) Թվային եզակի շուկա
Ֆեդերիկա Մոգերինի (Իտալիա) Արտաքին հարցեր և քաղաքական անվտանգություն

Ներկայումս Եվրոպական խորհրդի նախագահը լեհ քաղաքական գործիչ Դոնալդ Թասկն է, որը նշանակվել է 2014 թվականի օգոստոսին և մանդատն ընդունել միևնույն տարվա դեկտեմբերի 1-ին։ Մինչդեռ ներկայիս հանձնաժողովը 2014 թվականի նոյեմբերի 1-ից նախագահում է Ժան-Կլոդ Ջանքերը։ Այժմ Հանձնաժողովն ունի 28 հանձնակատար, որոնցից 7-ը փոխնախահագներ են։

Եվրամիությունը միջազգային մյուս կազմակերպություններից տարբերող հատկանիշներից մեկը դրա կառավարման կառույցների զարգացման բարձր մակարդակն է[139]։ Եվրամիության կառավարությունը միշտ տատանվել է միջկառավարական մոդելի միջև, որտեղ երկրները պահպանում են իրենց արտոնությունների ամբողջությունը և վերազգային մոդելը, որտեղ երկրների ինքնավարության մի մասը տրվում է Միությանը։ Առաջին դեպքում համայնական որոշումները փաստացի քննարկվում են երկրների միջև և ընդունվում միաձայն։ Այս մոդելը, որը մոտ է դասական միջկառավարական կազմակերպությունների սկզբունքին, պաշտպանվում է եվրոսկեպտիկ հոսանքի կողմից։ Ըստ նրանց՝ երկրի կամ կառավարության ղեկավարներն են, որ ունեն ժողովրդավարական լեգիտիմություն քաղաքացիներին ներկայացնելու, և հետևաբար ազգերն են, որ պիտի վերահսկեն Միության կառույցները[140]։ Երկրորդ դեպքը եվրոֆիլների հոսանքն է, որը գտնում է, որ կառույցները ուղղակիորեն պիտի ներկայացնեն քաղաքացիներին դաշնության մոդելի և ուղղակի ընտրությունների միջոցով։ Նրանց համար եվրոպական դաշնային միությունը կլուծի ինքնավարության, ժողովրդավարական լեգիտիմության, համայնական ուժերի բաժանման, խնդիրների բաշխման, հարկային և միասնական մոդելի ստեղծման հետ կապված խնդիրները[141][142]։

Այսպիսով՝ Միության կառավարման մոդելը հիբրիդային է. մի կողմից Եվրամիության խորհուրդն է, որը երկրների ներկայացուցիչն է, և որում որոշումները միաձայնություն չեն պահանջում, իսկ ամեն երկրի ձայների կշիռը որոշվում է ժողովրդագրական չափանիշով, մյուս կողմից Եվրոպական խորհրդարանն է, որը համընդհանուր ընտրական իրավունքով ընտրված եվրոպական միակ կառույցն է, այսինքն՝ միակն է, որ ներկայացնում է քաղաքացիներին[143]։

Այս է պատճառը, որ Եվրամիությունը Իրավունքի համայնք լինելու և եզակի իրավաբանական բնույթի պայմաններում Մաստրիխտի համաձայնագրի ուժի մեջ մտնելու պահից օժտվել է ինստիտուցիոնալ շրջանակով և եզակի կառավարությամբ, որը գործում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ռեժիմում։ Համաձայն Միության համաձայնագրի 3.1 հոդվածի՝ ինստիտուցիոնալ շրջանակը "նպատակ ունի խթանելու իր արժեքները, հետևելու իր նպատակներին, պաշտպանելու իր, իր քաղաքացիների ու իր անդամ երկրների շահերը, ինչպես նաև երաշխավորելու իր քաղաքականության ու գործողությունների համահնչությունը, արդյունավետությունն ու շարունակականությունը"[128]:

Գործառույթներ

խմբագրել

Եվրամիության կառավարության գործառույթները ներկայացված են հաջորդիվ[128].

Ըստ Եվրամիության գործունեության համաձայնագրի առաջին գլխի առաջին մասի՝ Միությունն ունի հետևյալ գործառույթները[128].      
Բացառիկ գործառույթներ
Միայն Միությունը կարող է օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր. երկրները կարող են դա անել միայն այն դեպքում, եթե լիազորված են Միության կողմից կամ պետք է ընդլայնեն Միության ակտերը[144]
  • մաքսային միություն
  • ներքին շուկայի գործունեության համար անհրաժեշտ մրցակցային իրավունքների հաստատում
  • անդամ երկրների դրամային քաղաքականություն
  • ԵՄ Ձկնային միացյալ քաղաքականության շրջանակներում ծովային ռեսուրսների պահպանում
  • ԵՄ Միացյալ առևտրային քաղաքականություն
  • այս գործառույթների շրջանակներում միջազգային համաձայնագրերի կիրառում
Համատեղ գործառույթներ
Միությունը և անդամ երկրները կարող են օրենք սահմանել ու ընդունել դրանց հետ կապված ակտեր, սակայն երկրները դրանք կարող են իրագործել այնքանով, որքանով որ Միությունը թույլ կտա[145]
  • ներքին շուկա
  • համաձայնագրերով սահմանված ոլորտներում սոցիալական քաղաքականություն
  • տնտեսական, սոցիալական ու տարածքային համախմբվածություն
  • գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն
  • շրջակա միջավայր
  • սպառողների շահերի պաշտպանություն
  • տրանսպորտ
  • տրանսեվրոպական ցանցեր
  • էներգետիկա
  • ազատության, անվտանգության և իրավապահպանության գործառույթ
  • հանրային առողջության հարցեր
Միության քաղաքականությունն ու գործողությունները չեն խանգարի երկրներին իրագործել սեփական գործառույթները
  • հետազոտություն, տեխնոլոգիական զարգացում և տիեզերքի զննություն
  • զարգացման նպատակով համագործակցություն և մարդասիրական օգնություն
Հատուկ գործառույթներ
(առանձին դասակարգված)
  • տնտեսական, սոցիալական և աշխատանքային քաղաքականությունների համակարգում
  • արտաքին քաղաքականություն և ընդհանուր անվտանգություն
Աջակցային գործառույթներ
Միությունը կարող է ավարտին հասցնել երկրների գործողությունները՝ աջակցելու, համակարգելու կամ դրանք ամբողջացնելու նպատակով
  • մարդկային առողջության պահպանություն ու բարելավում
  • արդյունաբերություն
  • մշակույթ
  • տուրիզմ
  • կրթություն, մասնագիտական ձևավորում, երիտասարդության և սպորտի հարցեր
  • քաղաքացիական պաշտպանություն
  • վարչական համագործակցություն

Եվրոպական քաղաքական կուսակցություններ

խմբագրել
 
Եվրոպական կուսակցությունների VIII օրենդրության պատգամավորներն ու խմբերը:
     Եվրոպական ժողովրդական կուսակցություն      Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնություն      Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստներ      Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնություն      Եվրոպական միասնական ձախակողմյաններ / Հյուսիսային կանաչ ձախակողմյաններ      Կանաչներ / Եվրոպական ազատ դաշնություն      Ազատության և ուղիղ ժողովրդավարության Եվրոպա      Չգրանցվածներ

Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունը մի կազմակերպություն է, որը հետևում է քաղաքական ծրագրի ու կազմված է տարբեր երկրների կուսակցություններից ու անհատներից, որոնք իրենց հերթին ներկայացնում են Եվրամիության որևէ անդամ երկրի[146]։ Ավելի ճիշտ՝ ըստ ԵՄ համաձայնագրի՝ քաղաքական կուսակցությունները եվրոպական մակարդակով նպաստում են եվրոպական քաղաքական գիտակցությանը և Միության քաղաքացիների կամարտահայտությանը։

2004 թվականի հուլիսից սկսած՝ եվրոպական քաղաքական կուսակցություններն իրենց տրամադրության տակ ունեն Եվրոպական խորհրդարանի կողմից տրված տարեկան ֆինանսավորում։ Այն նպատակ ունի ընդգրկելու կուսակցությունների ծախսերի մոտ 85%-ը՝ վճարելով այն ծախսերը, որոնք ուղղակիորեն կապված են կուսակցության ծրագրի սահմանած նպատակների հետ (ժողովներ, վարչական ծախսեր, եվրոպական ընտրությունների հետ կապված քարոզարշավներ, հրատարակություններ և այլն)։ Այնուամենայնիվ, նման փոխհատուցումը չի կարելի օգտագործել ոչ եվրոպական կուսակցությունների կամ թեկնածուների նախընտրական քարոզարշավների վրա, ինչպես նաև դրանց պարտքերի վճարման համար[146]։

Հանրային նման ֆինանսավորում խթանելու նպատակով արդեն նշված կազմակերպությունները պիտի անդամ երկրում իրավական ներկայացուցչություն ունենան Միության երկրների նվազագույնը 1/4-ի չափով, հարգեն ազատությունը, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատությունները, ինչպես նաև իրավական պետության գաղափարը (և արտահայտել այս ամենը իրենց ծրագրում, կարգավիճակներում ու գործողություններում). և վերջապես, պիտի մասնակցած լինեն եվրոպական ընտրություններին կամ արտահայտած լինեն նման մտադրություն[147]։

Եվրոպական քաղաքական կուսակցությունները քաղաքական խմբեր են կազմում Եվրոպական խորհրդարանում, որի համար անհրաժեշտ են առնվազն անդամ երկրների 1/5 մասի 25 պատգամավորներ։ Խմբերի նախագահների հաստատումից հետո Եվրոպական խորհրդարանի տեղերում նշանակվում են պատգամավորները՝ ըստ իրենց քաղաքական տեղեկագրերի։ Հնարավոր է նաև, որ որևէ պատգամավոր ոչ մի խմբի չպատկանի և ըստ այդմ էլ մաս կազմի չգրանցվածների[148]։

Ներկայումս Խորհրդարանը կազմված է քաղաքական 7 խմբից. Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության խումբը, Սոցիալ-դեմոկրատների առաջադիմական դաշնության խումբը, Եվրոպայի դեմոկրատների ու լիբերալների դաշնության խումբը, Եվրոպական պահպանողականների ու ռեֆորմիստների խումբը, Կանաչների / Ազատ Եվրոպայի դաշնության խումբը, Եվրոպական միասնական ձախակողմյանների կոնֆեդերացիայի / Ազատության ու ժողովրդավարության հյուսիսային ու եվրոպական կանաչ ձախակողմյանների խումբը[148]։

Քանի որ Եվրոպական խորհրդարանը չի ընտրում ոչ մի կառավարություն, դրանում չկան կառավարական կամ ընդդիմադիր խմբեր։ Դիմակայության փոխարեն գերիշխում է մեծամասնական կուսակցությունների միջև փոխհամաձայնություն փնտրելը, որում ավանդաբար մեծ կշիռ ունեն 2 ամենամեծ խմբերը՝ ԵԺԿ (քրիստոնեա-դեմոկրատները) և ԵՍԴԿ (սոցիալ-դեմոկրատները)։ Սա այն բանի շնորհիվ, որ քաղաքական ոչ մի կուսակցություն չի ստանում անհրաժեշտ բացարձակ մեծամասնություն, որպեսզի հաղթի ընտրությունները՝ ի տրաբերություն այլ խորհրդարանների, որտեղ անհրաժեշտ է պարզապես ձայների մեծամասնությունը[149]։

Իրավական համակարգ

խմբագրել

Եվրամիության իրավունքը նորմերի ու սկզբունքների մի ամբողջություն է, որ սահմանում են դրա գործունեությունը, գործառույթներն ու խնդիրները։ Բնութագրվում է իր իրավական կարգի sui generis-ով, որով տարբերվում է ինչպես միջազգային իրավունքից, այնպես էլ անդամ երկրների իրավական կարգերից։ Համայնական իրավական համակարգը արտահայտվում է գործառույթների ամբողջության վրա, որոնք երկրները Իրավունքի ուժով վերագրել են Միությանը։

Սկզբնական օրենք

խմբագրել
 
Կապիտոլիական թանգարանը, որտեղ ստորագրվել են Հռոմի պայմանագրերը:

Սկզբնական օրենքը տարբեր պայմանագրերի բովանդակության մեջ ընդգրկված օրենքն է, որն ընդունում են անդամ երկրները, և որոնք հնարավոր են դարձնում Ածանցյալ օրենքի հայտնվելը, որը բխում է հենց սկզբնական օրենքից։ Ածանցյալ օրենքը ոչ միայն զիջում է սկզբնական օրենքի հետ հակադրվելու դեպքում, այլ նաև հիմնավորվում ու ծագում է դրանք պարունակող տարբեր պայմանագրերից[150]։

Եվրամիության համաձայնագրերը հիմնականում երկու տիպի են։ Մի կողմից գործառական պայմանագրերն են, որոնցում ներառված են Ածուխի ու պողպատի եվրոպական համայնքի, Եվրոպական տնտեսական համայնքի և Ատոմական էներգիայի եվրոպական համայնքի համաձայնագրերում պարունակվող կանոնները[5]։

Համաձայնագրերի մնացած մասը փոփոխող և լրացնող են, որոնց մեջ մտնում են նաև այն պայմանագրերը, որոնք փոփոխել են գործնական դիրքորոշումները։ Ամենակարևորները հետևյալներն են՝ Միաձուլման պայմանագիրը, Եվրոպական միակ ակտը, Եվրոպական միության համաձայնագիրը, Ամստերդամի պայմանագիրը, Նիսի պայմանագիրը և Լիսաբոնի համաձայնագիրը։ Փոփոխող են նաև յուրաքանչյուր երկրի՝ Միությանը միանալու պայմանագրերը[5]։

Ածանցյալ օրենք

խմբագրել

Ածանցյալ օրենքը ձևավորվել է եվրոպական տարբեր կառույցների կողմից ընդունված կանոններից։ Կանոնները, որ այդ կառույցները կարող են ընդունել, հետևյալներն են՝ կանոնակարգեր, հրահանգներ և որոշումներ[151]։

Կանոնակարգերը եվրոպական կառույցներից բխող իրավական նորմեր են, որոնք անդամ երկրներում ուղղակի ազդեցություն և գերիշխող դիրք ունեն դրանց ազգային իրավունքի հանդեպ։ Գոյություն ունեն կանոնակարգերի ընդունման չորս ընթացակարգեր։ Առաջին հերթին կանոնակարգը ընդունվում է Խորհրդի կողմից Հանձնաժողովի առաջարկությամբ և Խորհրդարանի հավանությամբ։ Մյուս կողմից՝ Հանձնաժողովը կարող է կանոնակարգեր թելադրել սեփական նախաձեռնությամբ՝ Համաձայնագրերով նախատեսված կարգով, ինչպես նաև երբ ստանում է Խորհրդի համապատասխան պատվերը նման կանոնակարգ ստեղծելու համար[128]։

Համայնական հրահանգները անդամ եկրներին ուղղված հրամաններ են, որոնք մրցունակ են, քանի որ ընդունվում են Խորհրդի, Հանձնաժողովի ու Խորհրդարանի կողմից։ Դրանց ամենաբնորոշ հատկանիշը կարգավորումների վրա ունեցած ուղղակի արդյունավետության բացակայությունն է, քանի որ այն պիտի ընդունվի նաև անդամ երկրի կողմից, որպեսզի ուժի մեջ մտնի ու դառնա քաղաքացիների իրավունքներ ու պարտականություններ։ Այդկերպ՝ հրահանգը պարունակում է նպատակներ, որոնք երկրները իրագործում են՝ օգտագործելով ներքին իրավունքի միջոցները սահմանված ժամանակում։ Հրահանգների չկատարումը չի ենթադրում, որ քաղաքացու՝ պետությունից իր պարտականությունները պահանջելու իրավունքը անկում է ապրում[128][152]։

Վերջապես, որոշումներն ավելի սահմանափակ են, որովհետև, թեև ունենալով պարտադիր բնույթ, սովորաբար չունեն ընդհանուր բնույթ, այլ ուղղված են կոնկրետ հասցեատերերի։ Կարող են համեմատվել ներքին շրջանակներում իրագործվող վարչական ակտերի հետ[128]։

Հիմնարար իրավունքներ

խմբագրել
Հիմնարար իրավունքներ
 
Ազատագրական հեղափոխությունների իդեալիզացիա
 
ԵՄ Հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթ

Եվրամիության հիմնարար իրավունքների փաստաթուղթը տեքստ է, որում ընդգրկված են եվրոպացի քաղաքացիների և Միության տարածքում ապրող բոլոր մարդկանց քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական բոլոր իրավունքները[153]։

Փաստաթուղթը Լիսաբոնի համաձայնագրի մաս չի կազմում (նախատեսված էր, որ այն մաս կկազմի Եվրոպական սահմանադրության, սակայն վերջինս չընդունվեց), սակայն Լիսաբոնի բարեփոխումից հետո Եվրամիության համաձայնագրի 6-րդ հոդվածով նախատեսված՝ դառնում է պարտադիր բոլոր երկրների համար՝ բացառությամբ Միացյալ Թագավորության և Լեհաստանի։ 2009թ. Եվրոպական խորհուրդը վստահեցրեց Չեխիայի Հանրապետությանը, որ Համաձայնագրի հաջորդ բարեփոխումով այդ բացառությունը կտարածվի նաև այդ երկրի վրա[154]։

Հիմնարար իրավունքներն են արժանապատվությունը, ազատությունը, հավասարությունը, համերաշխությունը, քաղաքացիությունը և արդարադատությունը[155], որոնք արդեն իսկ ընդգրկված են Եվրոպական կոնվենցիայում՝ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար, Եվրոպայի խորհրդի սոցիալական փաստաթղթում, Աշխատողների սոցիալական հիմնարար իրավունքների համայնական փաստաթղթում, ինչպես նաև Միության անդամ երկրների սեփական սահմանադրություններում և միջազգային այլ կոնվենցիաներում, որոնք ստորագրվել են Եվրամիության կողմից։

Համայնական քաղաքականություն

խմբագրել

Ներքին ընդհանուր քաղաքականություն

խմբագրել
 
Եվրապոլի նստավայրը Հաագայում:

Եվրամիության առավել կարևոր նախապատվությունների թվում է արդարության, ազատության ու ապահովության միջավայրի ստեղծումը։ Լիսաբոնի համաձայնագիրը կարևոր փոփոխություններ է մտցնում ազատության, անվտանգության ու արդարության մասին եղած եվրոպական նորմաներում և հեշտացնում է այդ ոլորտում ԵՄ լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ և ժողովրդավարական գործունեությունը[5]։ Նախքան ուժի մեջ մտնելը այս կարգի կարևոր որոշումները պիտի միաձայն կերպով ընդունվեին Խորհրդի կողմից, մինչդեռ Խորհրդարանն ու Եվրոպական արդարադատության դատարանը ավելի փոքր դեր ունեին այդ հարցում[156]։ Եվրամիության գործունեությունը քաղաքական և իրավական հարցերում համագործակցության ոլորտում հեշտացվել է, քանի որ քաղաքական տարբեր շրջանակների միջև տարբերությունները վերացվել են[156]։

Այնուամենայնիվ, անդամ երկրները հնարավորություն ունեն գործառնական ոստիկանության, քրեական արդարադատության և վարչական համագործակցության հարցերում օրենսդրական նախաձեռնություններ ձեռնարկելու (եթե ունեն երկրների 1/4-ի աջակցությունը)։ Եվրոպական հանձնաժողովը ստանձնում է համաձայնագրերի պահապանի դերը և Եվրոպական արդարադատության դատարանի հետ երաշխավորում է որոշումների ճիշտ իրագործումը։ Ազգային խորհրդարանները առավել ակտիվ կերպով են մասնակցում արդարության, ազատության և անվտանգության թեմաներին վերաբերող որոշումների մշակմանը[156]։

Լիսաբոնի համաձայնագիրը երաշխավորում է Եվրամիության հիմնարար իրավունքների մասին փաստաթղթի սկզբունքներն ու ազատությունները, որոնք դառնում են իրավաբանորեն պարտավորեցնող։ Իր հերթին՝ Արդարադատության դատարանը ստանում է ավելի շատ իշխանություն Փաստաթղթի ճիշտ իրագործումը ապահովելու համար[157]։ Այս բոլոր փոփոխությունները նպաստում են առավել լայն, օրինական, արդյունավետ, թափանցիկ ու ժողովրդավարական որոշիչ գործընթացին ազատության, անվտանգության ու արդարության միջավայր ստեղծելու համար և վերջ են դնում առաջարկությունների շարունակական արգելափակումներին, որը միաձայնության սկզբունքից էր բխում։

Այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ երեք անդամ երկրներ (Իռլանդիա, Միացյալ Թագավորություն և Դանիա) անհրաժեշտ են համարել քննել կամ ընդլայնել որոշակի դրույթներ արդարության, ազատության ու անվտանգության կոնկրետ հարցերում, որպեսզի կարողանան պահպանել իրենց ազգային կանոնակարգերի որոշ կետեր[158]։

Արտաքին ընդհանուր քաղաքականություն

խմբագրել
 
Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն

Եվրամիության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցիչը վարում է դիվանագիտական ծառայություն, որում ներառվում են Խոհրդի ու Հանձնաժողովի միջազգային պատվիրակությունները՝ ներկա գրեթե 125 երկրում, ինչպես նաև Եվրամիության արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության հատուկ ներկայացուցչությունները[159]։

Այդ ծառայությունը կոչվում է Արտաքին գործունեության եվրոպական ծառայություն (ԱԳԵԾ կամ պարզապես Արտաքին ծառայություն). ստեղծվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ին՝ Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսվածի համաձայն[160]։ Որպես դիվանագիտական ծառայություն՝ նպատակ ունի աջակցելու և օգնելու Բարձրագույն ներկայացուցչին՝ որպես Միության արտաքին հարցերի գլխավոր պատասխանատուի, իր գործունեության իրագործման բոլոր ոլորտներում[161]։

 
Եվրամիության մարդասիրական օգնության բեռը:

Բացի այդ՝ Եվրամիությունը ունի նաև հարևանների հետ քաղաքականություն, որը նպատակ է հետապնդում, որ ԵՄ չլինի իր հարևաններից կտրված, հեռացած կազմակեպություն։ Այդ քաղաքականությամբ փորձում են ամրապնդել երկկողմ հարաբերությունները նախկին Սովետական միության անդամ որոշ երկրների, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի հարավային ավազանի երկրների հետ[162]։ Այս համատեքստում զարգացվում է մի մեծ նախագիծ՝ Բարսելոնայի գործընթացը. Միությունը Միջերկրականի համար, որի նպատակն է երկարաժամկետ շրջանում հարաբերությունների եզրեր գտնելը ԵՄ և Արաբական լիգայի միջև[163]։ Արևելքի հարևանների հարաբերության հարցում կա այլ նախաձեռնություն՝ Արևելյան ասոցիացիան, որը վերջ է դնում արգելափակումներին Միության ու նախկին սովետական երկրների միջև[164]։

Այս ամենի շնորհիվ ընդլայնվում է Եվրամիության արտաքին քաղաքականությունը, և շատ երկրներ ցանկություն են հայտնում ԵՄ անդամ դառնալու, որը նպաստում է իրենց երկրներում բարեփոխումների և կայունության հաստատմանը[165]։

Դրա շնորհիվ վերջին տարիներին Եվրամիությունը Եվրոպական հանձնաժողովի միջոցով լայն ներկայացուցչություն է ապահովում այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են G8-ը կամ G20, թեև անդամ երկրները ներկայանում են Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունում իրենց առանձին ներկայացուցիչների միջոցով[166]։

Վերջապես, հարկ է նշել նաև, որ Եվրամիությունը մարդասիրական օգնության և Միավորված ազգերի գործակալությունների գլխավոր հովանավորն է[167]՝ Եվրոպական հանձնաժողովի մարդասիրական օգնության և քաղաքացիական պաշտպանության բաժանմունքի միջոցով (ՄՕՔՊԲ)[168]։

Անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականություն

խմբագրել
 
ԵՄԳԵ լեհ զինվորները Չադում իրականացվող 2009թ. մի առաքելության ժամանակ

Պաշտպանությունն ու անվտանգությունը ավանդաբար ազգային ինքնիշխանության հարցեր են, թեև Եվրամիության քաղաքականությունը այս ոլորտում հաստավել է որպես Միության երեք սյուներից երկրորդը՝ սահմանված 1992 թվականի Մաստրիխտի պայմանագրում. բայց չի իրագործվել մինչև Ամստեդամի պայմանագիրը (1997 թվական), երբ սահմանվեցին Արտաքին քաղաքականության ու ընդհանուր անվտանգության (ԱՔԸԱ) նպատակները[159]։

1999 թվականի Հելսինկիի գագաթնաժողովում Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց քաղաքական ու ռազմական մշտական նոր օրգանների ստեղծումը՝ որպես Եվրամիության գլխավոր երկիր (ԵՄԳԵ)[18]։ ԵՄԳԵ-ն Եվրամիության մի բաժանմունք է, որը պատասխանատու է ընդհանուր անվտանգության ու քաղաքական պաշտպանության ոլորտում գործողությունների վերահսկման հարցում։ Այս բաժանմունքն անմիջականորեն կախված է Միության արտաքին հարցերի ու քաղաքական անվտանգության բարձրագույն ներկայացուցչի գրասենյակից՝ ներկայումս՝ Ֆեդերիկա Մոգերինիի, և զբաղվում է նախազգուշացման, իրավիճակի գնահատման և Պետերսբերգի առաքելությունների ռազմավարական պլանավորման (մարդասիրական, խաղաղապահպան, ճգնաժամային կառավարման առաքելություններ) և ԵՄ կողմից ղեկավարվող մյուս բոլոր գործունեությունների հարցերով[18]։ Պաշտոնապես ԵՄԳԵ-ն մաս է կազմում Եվրամիության խորհդրի գլխավոր քարտուղարության և իր ստեղծումից իր վեր ղեկավարել է մի շարք ռազմական տեղաբաշխումներ։

Լիսաբոնի պայմանագրի՝ ընդհանուր անվտանգության ու պաշտպանության համար ինստիտուցիոնալ շրջանակին տրված ուժեղ ազդակների շնորհիվ, որի միջուկը կազմում են մի շարք երկրներ՝ Ֆրանսիայի գլխավորությամբ (Իտալիա, Իսպանիա, Լեհաստան և փոքր չափով նաև՝ Գերմանիա), զգալի բեկում է մտցվել անվտանգության ու պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության մեջ[169]։

Տնտեսություն

խմբագրել
 
ԵՄ երկրների մաքուր արտաքին պարտք (% ՀՆԱ-ից)[170]
 
Եվրոպական կենտրոնական բանկի նստավայրը Մայնի Ֆրանկֆուրտում, Գերմանիա
Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ
Ցուցիչ(ԵՄ28 = 100)[171]
Երկիր 2013
ԵՄ28 100
Գերմանիա 122
Ավստրալիա 128
Բելգիա 119
Բուլղարիա 45
Կիպրոս 89
Խորվաթիա 61
Դանիա 124
Սլովակիա 75
Սլովենիա 82
Իսպանիա 94
Էստոնիա 73
Ֆինլանդիա 113
Ֆրանսիա 107
Հունաստան 73
Հունգարիա 66
Իռլանդիա 130
Իտալիա 99
Լատվիա 64
Լիտվա 73
Լյուքսեմբուրգ 257
Մալթա 86
Նիդեռլանդներ 131
Լեհաստան 67
Պորտուգալիա 79
Միացյալ Թագավորություն 109
Չեխիայի Հանրապետություն 82
Ռումինիա 55
Շվեդիա 127

2011 թվականին Եվրամիությունը աշխարհի թիվ մեկ տնտեսական ուժն էր[172]՝ գերազանցելով Միացյալ Նահանգներին։ Ըստ ԱՄՀ-ի այդ տարվա տվյալների՝ ԵՄ ՀՆԱ-ն կազմում էր 15.62 միլիարդ դոլար (ամերիկյանը 15,29 միլիարդ էր)[77]։ Իսկ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում կազմում էր 34 500 դոլար, որը համաշխարհային մասշտաբով 38-րդն էր[77]։

Այս ամենով հանդերձ՝ եվրոպական տնտեսությունը 2009 թվականից սկսած տնտեսական ճգնաժամի մեջ է, այսպես կոչված եվրոյի ճգնաժամի[173], որի արդյունքում այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Հունաստանը, Պորտուգալիան, Իռլանդիան, Կիպրոսը, Իսպանիան կամ Իտալիան տնտեսական աճի բացասական միտում են գրանցում[174][175]։ Ճգնաժամի պատճառները տարբեր են ըստ երկրների։ Որոշ երկրներում անհատական պարտքը, որն առաջացել էր անշարժ ակտիվների գների տատանման արդյունքում, վերածվել է արտաքին պարտքի, իսկ վերջինիս պատճառով տեղի է ունեցել բանկային հաշիվների տեղափոխություն, որն էլ հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի։ Եվրոզոնայի կառուցվածքը՝ որպես առանց հարկային միության դրակաման միություն, նպաստեց ճգնաժամին և մեծ ազդեցություն ունեցավ եվրոպական առաջնորդների արձագանքման կարողության վրա[176][177]։ Եվրոպական բանկերը ունեն զգալի քանակի արտաքին պարտք, որը եվրոպական բանկային համակարգի փրկության հարցն է առաջ բերում[178]։

 
ԵՄ երկրները՝ ըստ տարեկան ՀՆԱ-ի (2022)

Տնտեսական այս ճգնաժամի հետևանքով Եվրամիությունը փորձում է մեծացնել տնտեսական ու քաղաքական ինտեգրումը անդամ երկրների միջև[179], որի համար փորձարկվել են հարկային բնույթի միջոցներ, եվրոզոնայի տնտեսական ավելի մեծ համակարգում, տնտեսական դժվարության մեջ գտնվեղ երկրների համար փրկարար ֆոնդեր և գործարկվել է Կայունության եվրոպական մեխանիզմը[180][181][182]։ Բացի այդ, ԵՄ երկրների մեծ մասը համաձայնվել է ընդունել Եվրոյի մասին համաձայնագիրը, ըստ որի մի շարք քաղաքական բարեփոխումներ են արվում՝ լավացնելու հարկային ամրությունը և անդամ երկրների մրցունակությունը։

Եվրամիության տարածաշրջանային քաղաքականություն

խմբագրել

Այս քաղաքականությունը նպատակ ունի բարելավելու Միության հստակ շրջանների տնտեսական բարեկեցությունը։ ԵՄ բյուջեի մոտավորապես մեկ երրորդը տրամադրվում է այս քաղաքականությանը։ Նպատակը ամբողջ ԵՄ-ում հարստության անհավասարությունների վերացումն է, անկման մեջ գտնվող արտադրական գոտիների վերակազմավորումը և անկումային վիճակում գտնվող գյուղատնտեսական ոլորտով զբաղվող գյուղական գոտիների բարելավումը[183]։

ԵՄ ամենակարևոր ընդլայնումը տեղի ունեցավ 2004 թվականի մայիսին, երբ 10 նոր երկրներ միացան, որոնք մեծ մասամբ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայից էին, այնուհետև 2007 թվականի հունվարին միացան Բուլղարիան ու Ռումինիան։ Այս երկրների մեծ մասը ավելի աղքատ է, քան մյուս երկրները[184], ինչը նշանակում է, որ մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ԵՄ-ում նվազել է[185]։

Սոցիալ-տնտեսական հավասարակշռության հասնելու համար Միությունը ունի մի շարք կառուցվածքային ֆոնդեր[186].

  • Տարածաշրջանային զարգացման եվրոպական ֆոնդ,
  • Եվրոպական սոցիալական ֆոնդ,
  • Գյուղական զարգացման եվրոպական ֆոնդ,
  • Ձկնային տնտեսության ֆինանսական գործիք։

Եվրամիությունը բացի սրանից ունի նաև նորարարական բնույթի նախաձեռնություններ, որոնք ի սկզբանե 13-ն էին, իսկ այժմ՝ ընդամենը 4-ը[187].

  • INTERREG (միջտարածաշրջանային) ծրագիրը, որի նպատակն է սահմաններից դուրս համագործակցության խթանումը[188]
  • LEADER (առաջնորդ) ծրագիրը, որը նախատեսում է խթանել գյուղական զարգացումը[189]
  • EQUAL (հավասար) ծրագիրը, որը ակնկալում է աշխատանքային շուկայի ճանապարհին առկա բոլոր տեսակի անհավասարությունների ու խտրականությունների վերացման նոր մեթոդների զարգացումը[190]
  • URBAN (քաղաքային) ծրագիրը, որը խթանում է քաղաքների ու արվարձանային շրջանների տնտեսական ու սոցիալական վերակենդանացումը[191]։

Բյուջե

խմբագրել





 

Եվրամիության 2011 թվականի տարեկան բյուջեի կազմությունը (141,9 հազար մլն եվրո)[192]      Զբաղվածության և զարգացման ծախսեր (45 հազար մլն) (45%)     Տնտեսական ուղղակի օգնություններ և շուկայի հետ կապված ծախսեր (31 հազար մլն) (31%)     Գյուղական զարգացում (11 հազար մլն) (11%)     Եվրամիությունը որպես գլոբալ գործընկեր (6 հազար մլն) (6%)     Վարչական ծախսեր (6 հազար մլն) (6%)     Քաղաքացիությու, ազատություն, անվտանգություն և արդարադատություն (հազար մլն) (1%)

ԵՄ բյուջեն պարունակում է ԵՄ բոլոր ներդրումներն ու ծախսերը։ Ժամանակի ընթացքում այն գնալով մեծացել է, իսկ ներկայումս սահմանը Միության ՀՆԱ-ի 1.27% -ն է։ Տարեկան բյուջեն ֆիքսվում է նախապես սահմանված բազմամյա ֆինանսական շրջանակում՝ 5 տարուց ոչ պակաս ժամանակահատվածի համար (ներկայումս՝ 7 տարի)[193]։

Շնորհիվ այն փաստի, որ Եվրամիությունը խորհրդարան և անդամ երկրների անկախ վարչակազմ, այն անկախ կերպով տնօրինում է նաև Միության ընդհանուր քաղաքականությանն ուղղված միջոցները։ Այդ նպատակով Եվրամիությունն ունի տարեկան ավելի քան 133 800 մլն եվրոյի բյուջե, որը համարժեք է անդամ երկրներից յուրաքանչյուրի ստեղծած հարստության 1%-ին[193][194]։

Եվրամիությունը սնվում է անդամ երկրներից փոխանցվող ռեսուրսներով, ինչպես նաև օրենքով իրեն համապատասխանող ռեսուրսներով, որոնք հայտնի են որպես սեփական ռեսուրսներ և ծագում են գյուղատնտեսական ու մաքսային հարկերից, ԱԱՀ-ի և ՀՆԱ-ի չափաբաժիններից։ Մինչդեռ մնացած ռեսուրսները հիմնականում վկայագրված բնույթի են, քանի որ կազմում են ԵՄ եկամուտների ընդամենը 1%-ը, ինչպիսիք են Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից դրված տույժերը կամ նախորդ տարվա դրական ավելցուկը, եթե կա այդպիսին[195]։

Եվրամիության ծախսերը բաժանվում ենք հինգ գլխավոր խմբի. կայուն աճ (աշխատանք, նորարարություն, կրթություն, սոցիալական քաղաքականություն և այլն), քաղաքացիություն, անվտանգություն ու արդարադատություն, ԵՄ արտաքին քաղաքականություն, վարչական ծախսեր ու փոխհատուցումներ (պակաս ծարգացած անդամ երկրներին ուղղված օգնություն)[196]։

Ներքին շուկա

խմբագրել

ԵՄ ներքին շուկան բաղկացած է մաքսային միությունից ու ազատ առևտրային գոտուց։ ԵՄ անդամները գործում են որպես մի բլոկ՝ պաշտպանելով միևնույն սակագները արտաքին աշխարհի հետ առևտուր անելիս (ներքին մրցակցությունից խուսափելու համար), միմյանց միջև չեղարկելով սահմանային սակագներն ու թույլ տալով մարդկանց, ինչպես նաև կապիտալի ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժ[197]։

2007 թվականին որոշվեց նոր ուղղություն հաղորդել ներքին շուկային՝ առավելություններ տալով սպառողներին ու փոքր ձեռնարկություններին[198]։

1985 թվականին կնքված Շենգենյան համաձայնագիրը նպատակ ունի վերացնելու Շենգենյան գոտու ներսում գտնվող սահմանային վերահսկողությունները՝ արտաքին սահմանային վերահսկողությունը կարգավորելու համար՝ ստեղծելով ազատ շրջանառության գոտի[199]:

Շենգենյան գոտու բոլոր պետությունները՝ բացի Շվեյցարիայից, Նորվեգիայից, Լիխտենշտեյնից ու Իսլանդիայից[200], Եվրամիության անդամ են։ Մյուս կողմից՝ ԵՄ երկու անդամ՝ Իռլանդիան ու Միացյալ Թագավորությունը, ընտրել են դուրս մնալ Շենգենյան համաձայնագրից, թեև որոշակի հարցերում մասնակցություն ունեն[201]։

Եվրոպական տնտեսական գոտին (ԵՏԳ) գոյություն ունի 1994 թվականի հունվարի 1-ից՝ Եվրամիության անդամ երկրների միջև համաձայնության ու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի (ԱԱԵԱ) նպատակով[100]։ Դրա ստեղծումը ԱԱԵԱ երկրներին թույլ տվեց մասնակցել եվրոպական եզակի շուկային՝ առանց ԵՄ անդամ դառնալու։ Ասոցիացիայի անդամները ԵՄ 28 երկրներն են և Իսլանդիան, Լիխտենշտեյնն ու Նորվեգիան[202]։

Իր հերթին՝ Շվեյցարիան, որպես ԱԱԵԱ անդամ, նույնպես իրավունք ուներ մտնելու Եվրոպական տնտեսական գոտի, սակայն 1992 թվականի դեկտեմբերին ազգային հանրաքվեի բացասական քվեարկության արդյունքում չվավերացրեց համաձայնագիրը[203]։ Շվեյցարիայի հարաբերությունները ԵՄ հետ կարգավորվում են երկկողմ մի շարք համաձայնագրերով[204], իսկ 2008 թվականի նոյեմբերին այն դարձավ Շենգենյան գոտու անդամ[205]։

Մրցակցություն

խմբագրել

ԵՄ-ն գործադրում է մրցակցության մի քաղաքականություն, որի նպատակն է շուկայում երաշխավորել տնտեսական ու բիզնես առողջ մրցակցություն։ Շուկայում այդ մրցակցությունը կարգավորող հանձնաժողովը պատասխանատու է միաձուլումներ հաստատելու, պաստառներ ապամոնտաժելու համար և փնտրում է տնտեսական ազատականացում ու պետական օգնության կանխարգելում[206]։

Մրցակցության հանձնաժողովի ղեկավարը, ներկայումս՝ Խուակին Ալմունիան, հանձնաժողովի ամենաազդեցիկ պաշտոններից է, որն առանձնանում է անդրազգային կորպորացիաների առևտրական շահերի վրա ազդելու ունակությամբ[207]։ Օրինակ, 2001 թվականի հանձնաժողովը առաջին անգամ միաձուլեց երկու ընկերություններ Միացյալ Նահանգներում (GE y Honeywell), որն արդեն ընդունվել էր ազգային իշխանության կողմից[208]։ Մյուս դեպքում հանձնաժողովը Microsoft ընկերությանը 9 տարվա օրինական գործունեությունից հետո ավելի քան 777 մլն եվրոյով տուգանեց[209]։

Տնտեսական և դրամական միություն

խմբագրել
 
ԵՄ երկրները՝ ըստ արժույթի
 
ԵՄ տնտեսական և դրամական միության երկրները.            ERM-II- անդամ՝ առանց եվրագոտու մուտքի նախատեսման (Դանիա):      ԵՄ անդամ՝ առանց եվրոյի ընդունման (Միացյալ Թագավորություն):      ԵՄ անդամ երկրներ, որ պարտավոր են մտնել ERM-II-ի կազմ և ընդունել եվրոն:

Եվրամիության համաձայնագիրը՝ ուժի մեջ մտած 1993 թվականից, նախատեսում է տնտեսական ու դրամական միության ստեղծում՝ միասնական դրամական միավորի ներմուծումով[5] (որն այն ժամանակ պիտի անվանվեր ECU): Դրա մասը կկազմեին այն երկրները, որոնք կկատարեին մի շարք պայմաններ։ Նախապես պլանավորած ամսաթիվը հետաձգվեց, մինչև որ Եվրամիության անդամ երկրները 1995 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Մադրիդում համաձայնության եկան եվրոպական միասնական դրամ ստեղծելու շուրջ՝ եվրո անվանումով, որը շրջանառության մեջ դրվեց 2002 թվականից[210]։

Եվրոն Եվրագոտու կամ Եվրոյի գոտու դրամն է. 2014 թվականից ԵՄ անդամ 28 երկրներից 18-ը գործածում են այդ միասնական դրամը[210]։ Եվրոյի թղթադրամներն ու մետաղադրամները շրջանառության մեջ դրվեցին 2002 թվականի հունվարի 1-ից[211]՝ տարեթիվ, երբ 1 եվրոն համարժեք էր 0,9038 ամերիկյան դոլարի (USD): Եվրոպական դրամի մյուս տեսակները հայտնվեցին 2002 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն գերազանցեց դոլարին արժույթի շուկայում, և 2008 թվականի հուլիսին, երբ եվրոն հասավ իր մաքսիմալ արժեքին՝ 1 եվրոյին համապատասխանելով 1,5990 դոլարի[212]։

Իր հերթին 1998 թվականին ստեղծվեց Եվրոպական կենտրոնական բանկը (ԵԿԲ)՝ նոր դրամը արտադրելու և շրջանառության մեջ դնելու, արժույթային գործողություններ իրականացնելու և վճարային համակարգերի գործառույթը ապահովելու նպատակով։ Այն պատասխանատու է նաև ԵՄ տնտեսական ու դրամական քաղաքականության իրականացման համար։ ԵԿԲ-ի հիմնական առաջադրանքներից մեկը եվրագոտու գների կայունության ապահովումն է՝ պահպանելով եվրոյի ներառական ուժը[213]։

2006 թվականին Եվրոպական խորհուրդը հաստատեց Սլովենիայի՝ եվրոյի գոտի մուտք գործելը 2007 թվականի հունվարի 1-ից[214]։ Մեկ տարի անց հաստատվեց Մալթայի և Կիպրոսի մուտքը 2008 թվականի հունվարի 1-ից[215]։ Այնուհետև, 2008 թվականին Եվրամիության Տնտեսական և Ֆինանսական նախարարները հաստատեցին Սլովակիայի մուտքը եվրագոտի 2009 թվականի հունվարի 1-ին[216], իսկ 2010 թվականին՝ Էստոնիայի մուտքը 2011 թվականի հունվարի 1-ից[217]։ Վերջապես, 2013 թվականին ընդունվեց, որ Լատվիան 2014 թվականի հունվարի 1-ից դառնա եվրագոտու անդամ[218]։ 2004 և 2007 թվականների ընդլայնումների արդյունքում Եվրամիությանը միացած մնացած երկրները քայլեր են ձեռնարկում եվրոն որպես սեփական արժույթ կիրառելու ուղղությամբ[219]։ Իրենց հերթին Դանիան և Միացյալ Թագավորությունը որոշեցին դուրս մնալ (opt-outs) եվրոյի գոտուց, երբ Մաստրիխտի համաձայնագիրը վավերացվեց, թեև սպասվում է, որ Դանիան մոտակա տարիներին հանրաքվե կանցկացնի այդ հարցով[220]։

Միջազգային առևտուր

խմբագրել
 
     Եվրոպական Միություն     ԵՄ 10 գլխավոր առջտրային գործընկերները (2010 թվական)     ԵՄ 11-20 առևտրային գործընկերները (2010 թվական)

ԵՄ-ն Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՄԿ) անդամ է 1995 թվականի հունվարի 1-ից, և իրենց հերթին Միության 28 անդամ երկրները ԱՄԿ անդամ են[221]։ Կարևոր է առանձնացնել, որ ԵՄ-ն մոլորակի առաջին առևտրային ներուժն է, քանի որ ներկայացնում է միջազգային առևտրի (ներմուծում և արտահանում) 20%-ը[222]։ Դրա ներսում Գերմանիան ունի Միության ամենամեծ շուկան։

ԵՄ-ն առևտրային գլխավոր գործընկեր է Ռուսաստանի, աֆրիկյան երկրների մեծամասնության, ԵՄ կազմի մեջ չմտնող եվրոպական երկրների համար և 2005թ.՝ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության, որի հետ առևտրաշրջանառությունը գերազանցում է տարեկան 100 000 մլն եվրոն։

ԵՄ-ն հետաքրքրություն է ցուցաբերել լատինամերիկյան երկրների հետ ազատ առևտուր անելու հարցում[223], որոնք ընդգրկված են տարածաշրջանային տարբեր խմբերում։ Դրանցից մեկը Անդյան համայնք է՝ բաղկացած Բոլիվիայից, Կոլումբիայից, Էկվադորից և Պերուից[224][225], իսկ մյուսը Կենտրրոնամերիկյան միասնական շուկան է[226][227], որն իր հերթին համագործակցության համաձայնագրեր է ստորագրել Մեքսիկայի և Չիլիի հետ և բանակցությունների փուլում է՝ Մերկոսուրի հետ առևտրի ազատականացման համար[228]։ ԵՄ-ի և Մերկոսուրի միջև բանակցությունները սկսվել են 1995թ. և շարունակվում են մինչև օրս[229]։ Փետրվարի 21-ին երկու կողմերը հանդիպեցին Ասունսիոնում համաձայնագիր ստորագրելու համար, այնուամենայնիվ դեռևս կան որոշակի հակասություններ[230]։

Էներգետիկա

խմբագրել
 
ԵՄ-ում վերականգնվող էներգիայի տոկոսները (2019 թվական)

2007 թվականին ԵՄ անդամ երկրների (27) ներքին էներգետիկ սպառումը կազմել է 1.825 մլն տոննային համարժեք բենզին[231], որի մոտ 46%-ը արտադրվում էր անդամ երկրներում, մինչդեռ 54%-ը ներկրվում էր[231]։ Այս վիճակագրության մեջ ատոմական էներգիան ԵՄ-ում արտադրվող հիմնական էներգիան է՝ անկախ ուրանի աղբյուրից, որի 3%-ից էլ քիչ մասն էր արտահանվում ԵՄ-ում[232]։

ԵՄ-ն իր գոյության ընթացքում իրավական ուժ է ունեցել էներգետիկ քաղաքականության ոլորտում, որի հիմքերը Ածխի և պողպատի եվրոպական համայնքից են գալիս։ Էներգիայի պարտադիր և ներառող քաղաքականությունը ընդունվեց Եվրոպական խորհրդի կողմից 2005 թվականի հոկտեմբերին, իսկ քաղաքականության սևագիրը հրապարակվեց 2007 թվականի հունվարին[233]։

Հանձնաժողովը ունի էներգետիկ քաղաքականության 5 գլխավոր կետ. մեծացնել ներքին շուկայի մրցակցությունը, խրախուսել ներդրումները և մեծացնել էլեկտրականության ցանցերի կապվածությունը, տարբերակել էներգիայի աղբյուրները լավագույն համակարգերով՝ ճգնաժամի պարագայում օգտագործելու նպատակով, Ռուսաստանի հետ էներգետիկ համագործակցության համար նոր պիտակ ստեղծել, նախատեսված ժամկետներում բարելավել Կենտրոնական Ասիայի[234] և Հյուսիսային Աֆրիկայի՝ էներգիայով հարուստ երկրների հետ հարաբերությունները, գոյություն ունեցող էներգետիկ աղբյուրների առավել արդյունավետ օգտագործումը և վերականգնվող էներգիայի օգտագործման աճը և, վերջապես, բարձրացնել էներգետիկ նոր տեխնոլոգիաների ֆինանսավորումը[233]։

2007 թվականին ԵՄ-ն ներկրում էր բենզինի 82%-ը, գազի 57%-ը[235] և ուրանի 97,48%-ը[232]։ Անհանգստություն կա, որ Եվրոպայի՝ Ռուսաստանից էներգետիկ կախվածությունը վտանգի տակ է դնում Միությունը և նրա անդամ երկրները։ Այդ պատճառով ԵՄ-ն փորձում է դիվերսիֆիկացնել էներգիայի մատակարարումը[236]։

Եվրախորհուրդը 2007 թվականի մարտին ընդունեց էներգետիկ պարտադիր նախագիծ, որն նախատեսում է ածխածնի երկօքսիդի արտանետման 20%-ի կրճատում մինչև 2020 թվականը և ավելի շատ վերականգնվող էներգիայի սպառում՝ հասցնելով ԵՄ ընդհանուր սպառումների 20%-ի (2006 թվականի 7%-ի դիմաց)[237]։ Մյուս կողմից՝ համաձայնության եկան նվազագույնի հասցնել բիովառելիքների 10%-ը բենզինի և յուղի ընդհանուր սպառման մեջ[237]։

Ապագա բաշխման ժամանակ հաշվի կառնվեն յուրաքանչյուր երկրի էներգետիկ առանձնահատկությունները։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն նախատեսում է 30%-ի հասցնել ջերմոցային ազդեցություն ունեցող գազերի օգտագործումը միջազգային համաձայնության պարագայում, որը կներգրավի մյուս հզոր կազմակերպություններին ու արդյունաբերական երկրներին[237]։

Ենթակառուցվածքներ

խմբագրել
 
Օրեսունդի կամուրջը Մալմոն միացնում է Կոպենհագենին:

ԵՄ-ն աշխատում է միջսահմանային ենթակառուցվածքների բարելավման ուղղությամբ, օրինակ, տրանսեվրոպական ցանցերի միջոցով (ՏԵՑ)։ ՏԵՑ-ի նախագծերը ընդգրկում են Կանալ թունելը, Միջերկրական միջանցքը, LGV Est-ը (Արևելաեվրոպական արագընթաց գիծ), Ֆրեխուսի երկաթգծային թունելը, Օրեսունդի կամուրջը և Բրեններյան բազայի թունելը։ 2001 թվականին հաշվարկվեց, որ 2010 թվականի ցանցը կընդգրկի 75 200 կմ երկարության մայրուղիներ, 78 000 կմ երկաթգծային ուղիներ, 330 օդանավակայն, 270 ծովային նավահանգիստ և 2010 ներքին նավահանգիստ[238]։

Ենթակառուցվածքների մյուս նախագիծը Գալիլեյ արբանյակով համաշխարհային նավարկության ցանցն է, որը կկառուցվի Եվրամիության կողմից և շարժման մեջ կդրվի Եվրոպական տիեզերական գործակալության(ԵՏԳ) կողմից։ Ձգձգումներից հետո նախատեսվում էր 26 արբանյակից բաղկացած ցանցը ավարտին հասցնել 2017 թվականի համար, իսկ վեց տարի անց՝ պահեստամասերի համար[239]։ Գալիլեյը մասամբ գործադրվել է ԵՄ կախվածությունը ամերիկյան Գլոբալ տեղորոշման համակարգից (ԳՏՀ) նվազեցնելու համար, ինչպես նաև համաշխարհային ավելի ամբողջական ծածկույթ և շատ ավելի մեծ ճշգրտություն ապահովելու համար՝ հաշվի առնելով GPS համակարգի հնությունը[240]։ Որոշ մարդիկ քննադատել են Գալիլեյի համակարգը՝ ելնելով դրա թանկ արժեքից, տարատեսակ ուշացումներից և GPS-ի առկայության պայմաններում ավելորդ դառնալուց[241]։

Գյուղատնտեսություն

խմբագրել
 
ՄԳՔ-ի ծախսերը

Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը (ՄԳՔ) Եվրամիության ամենահին քաղաքականություններից է և դրա օրիգինալ առաջարկներից մեկը[242]։ Քաղաքականության նպատակն է գյուղատնտեսական արտադրանքի մեծացումը, մթերքների մատակարարման ճշտության ապահովումը, գյուղատնտեսների կյանքի որակի բարելավումը և շուկաների կայունացումը՝ սպառողների համար խելամիտ գներ ապահովելով։ Մինչև վերջերս գործում էր սուբսիդավորման և շուկայի միջամտության համակարգ. մինչև 1990-ական թվականներին գյուղատնտեսական քաղաքականությունը կազմում էր Եվրամիության տարեկան բյուջեի 60%-ը, իսկ ներկայումս՝ 40%.-ը[242][243]։

Գների վերահսկումը և շուկային միջամտելը գերարտադրանքի հանգեցրին, որը պահեստավորվում էր՝ գների նվազագույն մակարդակը պահպանելու համար[242]։ Այդ ավելցուկը իրացնելու համար հաճախ միջազգային շուկայում մթերքները վաճառում էին Միության կողմից երաշխավորված ցածր գներով, իսկ մյուս կողմից՝ գյուղատնտեսները ստանում էին սուբսիդավորում, որը համարժեք էր համաշխարհային գների և Միության գների տարբերությանը։ Այս համակարգը քննադատվել է ավելի ցածր գներով վաճառելու համար։ Գերարտադրանքը քննադատվել է նաև բնապահպանների կողմից՝ ինտենսիվ արտադրության մեթոդների համար։ Մյուս կողմից՝ Միասնական գյուղատնտեսական քաղաքականությունը պաշտպանողները պնդում են, որ գյուղատնտեսներին տրամադրվող տնտեսական օգնությունը ապահովում է խելամիտ մի կենսամակարդակ, որը տնտեսապես անհնարին կլիներ, եթե այդ քաղաքականությունը չլիներ։

1990-ական թվականների սկզբից քաղաքականությունը բարեփոխումների է ենթարկվել[242]։ Սկզբում այս բարեփոխումները ընդգրկում էին հողակտորը արտադրանքից բաժանելու քաղաքականությունը, կաթնային արտադրանքի վրա վճարներ դնելը[244], ինչպես նաև անդամ երկրներում և աֆրիկյան ու կարիբյան պետություններում շաքարային ռեժիմի վերացումը[242]։

Գիտություն և տեխնոլոգիա

խմբագրել

Տիեզերքի հետազոտության ոլորտով Եվրոպայում զբաղվում է Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը (անգլ.՝ ESA): Դրանում համագործակցում են եվրոպական 18 երկրներ[245], թեև սպասվում է, որ Եվրամիության 2004 և 2007 թվականների ընդլայնման արդյունքում գործակալությանը կմիանան նաև այլ երկրներ[246]։ Նստավայրը Փարիզում է։ Վայրը, որտեղից իրագործվում են գործակալության Արիանե սարքի գործարկումները, Կուորոյի տիեզերական նավահանգիստն է՝ Ֆրանսիական Գվիանայում[247]։

Ատոմային ֆիզիկայի ոլորտում առանձնանում է Ատոմական հետազոտության եվրոպական կազմակերպությունը (անգլ. ավելի հայտնի որպես CERN)[248]՝ մասնիկային ֆիզիկայի ոլորտում համաշխարհային մակարդակի հետազոտությունների ամենամեծ լաբորատորիան[249]։ Գտնվում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի սահմանին՝ Մեյրին (Ժնևի կանտոնում) և Սան-Ժենիս-Պոուլի (Անինի շրջանում) համայնքների միջև։ Ներկայումս կան անդամ 20 երկրներ, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը գործում է որպես դիտորդ[250]։ Դրա լավագույն արտադրանքներից մեկը Մեծ հադրոնային բախիչն է[249], որից գիտնականներն ու հետազոտողները մեծ սպասելիքներ ունեն։

Եվրոպական Միության պատերազմական պատմություն

խմբագրել

Ինչ վերաբերում է Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականության, Եվրամիությունը ունի Արտաքին հարցերի և անվտանգության քաղաքականության բարձրագույն ներկայացուցիչ։ Դրա կամ անդամ որևէ երկրի խնդրանքով են որոշումներ ընդունվում Եվրախորհրդի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում։ Պաշտպանության հարցում իրագործվում են մեխանիզմներ, որոնք հնարավոր են դարձնում Միության սահմաններից դուրս առաքելությունների իրականացումը։ Այս առաքելությունները կամավորական են և կարող են լինել քաղաքացիական ու ռազմական բնույթի։ Դրանք ծագում են Պետերսբերգի առաքելություններից։

Անվտանգության ու պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը Արտաքին քաղաքականության ու Հավաքական անվտանգության մաս է կազմում և զարգացվում է ԵՄ պայմանագրում, 5-րդ գլխի 2-րդ բաժնում։ Չնայած պաշտապանակ միասնական քաղաքականություն զարգացնելու ակնհայտ նպատակին՝ ԵՄ-ն շարունակում է աշխատել միջգերատեսչական կառավարման ոլորտում, այսինքն՝ ոչ թե համայնական ձևով, այլ յուրաքանչյուր անդամ երկրի կամավոր համագործակցության։ Այդ պատճառով է, որ ընդունվում են կրկնակի արագության մեխանիզմներ՝ համագործակցության դուռ բացելով անդամ այն երկրների համար, որոնք կամավոր կերպով որոշում են համագործակցել պաշտպանության հարցում։

Դա իրագործվում է Պաշտպանության եվրոպական գործակալության միջոցով, որի առաքելությունն է պաշտպանության միասնական քաղաքականության խթանումը և ռազմական և անվտանգության ու պաշտպանության քաղաքականությունների ներդաշնակեցումը։

Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականությունը իրագործել է 34 առաքելություն, որից 14-ը ռազմական բնույթի են եղել։ Միությունը սեփական ռազմական ուժ չունի, սակայն ունի արագ տեղակայման ուժեր։

Նմանապես, ԵՄ համաձայնագիրը ՆԱՏՕ-ի հետ հիմնում է Անվտանգության և պաշտպանության միասնական քաղաքականություն դաշնակցություն, որով.

[Ա]յս ոլորտում փոխզիջումներն ու համագործակցությունը կշարունակեն կարգավորել Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում ձեռք բերված փոխզիջումները, որոնք անդամ երկրների համար կշարունակեն լինել հավաքական պաշտպանության հիմքը և դրա իրագործման կառույցը։

Համաձայնագիրը նաև ինստիտուցիոնալացնում է անդամ երկրների ռազմականացումը՝ նշելով, որ «[ա]նդամ երկրները պարտավորվում են աստիճանաբար բարելավել իրենց ռազմական ունակությունները»։ Այս առումով խթանվում է այսպես կոչված «հավասարակշիռ պաշտպանության արտադրությունը», որը հավակնում է խթանել ռազմական արդյունաբերությունն ու տեխնոլոգիան և զենքի բիզնեսում համայնական մակարդակի համագործակցությունը։ Երկու նպատակ կա. մի կողմից՝ զարգացնել և օժանդակել ռազմական արդյունաբերությանը, միաժամանակ՝ անդամ երկրների միջև պաշտպանության հարցում ավելի մեծ համագործակցության և ներգրավվածության ապահովումը[251]։

Արդեն 2007 թվականին ստեղծվեց Տեխնոլոգիայի ու արդյունաբերության պաշտպանության բազան՝ որպես ռազմաարդյունաբերական համալիրի զարգացման ռազմավարություն, իսկ Բրյուսելի նոր որոշումները հաստատում են պաշտպանական միասնական քաղաքականության և եվրոպական զինամթերային արդյունաբերության զարգացումը։ Թեպետ ԵՄ-ն արդեն իսկ համաշխարհային զենքի առաջատար արտադրողներից ու արտահանողներից է, իսկ դրա ռազմական ծախսերը համաշխարհային առումով 28 % են կազմում։ Բացի այդ՝ ԵՄ-ն ընդգրկում է աշխարհի զենք արտադրող ամենամեծ 100 գործարաններից 30-ը, այդ թվում՝ BAE Systems, Thales, Grupo Airbus (EADS), Finmeccanica[252]:

2013 թվականի դեկտեմբերին Պաշտպանության եվրոպական խորհուրդը համաձայնության եկավ մեծացնելու ռազմական ներգրավվածությանն ուղղված ջանքերը։ Որոշվեց մեծացնել նաև ռազմական I+D-ն, և չնայած ԵՄ օրենքներին՝ զարգացվել է կրկնակի օգտագործման հետազոտության գաղափարը (ռազմական և քաղաքացիական ոլորտում կիրառություններով)։ ԵՄ Հետազոտության ծրագիրը, Հորիզոն 2020-ը, որն ունի 30 000 մլն եվրո բյուջե, այդպիսով բացել է նաև ռազմական I+D-ի դուռը, որի համար նախատեսված է շուրջ 2000 մլն եվրո։

Գլխավոր գաղափարն այն է, որ ԵՄ-ն հին մայրցամաքը կործանած համաշխարհային երկու պատերազմներից հետո զարգացնի հակամարտությունների խաղաղ կարգավորում։ Խաղաղության այս նպատակները, որ սկզբնապես եվրոպական ինտեգրման էին ոգեկոչում, դարձել են քաղաքական կամք, որն ակնհայտորեն ուղղված է դեպի մրցակցություն և Եվրամիությունը տնտեսական ու ֆինանսական համաշխարհային բևեռի վերածում։

Եվրոպական պաշտպանության քաղաքականությունը, բացի այդ, պայմանավորված է ՆԱՏՕ-ով՝ ԱՄՆ-ի կողմից հետաքրքրությամբ այն հարցում, որ հին մայրցամաքը թեթևացնի Դաշինքում ամերիկյան ֆինանսական ու ռազմական բեռը[253]։

Շրջակա միջավայր

խմբագրել
 
Իբերյան հովազ՝ փրկված Life-Lince» ծրագրով, որը վտանգի տակ գտնվող այս տեսակի պահպանմանն ուղղված գործողություններ է իրականացնում:

Եվրամիության կայուն զարգացման առաջին ռազմավարությունն իրականացվել է 2001 թվականին, այնուհետև՝ 2006 թվականին, քանի որ ցանկություն կար բարելավելու նոր մարտահրավերներից բխող թերությունները[254]։ Այս քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է շրջակա միջավայրի, էներգետիկ քաղաքականության, ինչպես նաև կրթության, հետազոտության և կայուն արտադրության ու սպառման համար հասարակական ֆինանսավորում ապահովելու շուրջ[255]:

Եվրամիությունն ունի շրջակա միջավայրի՝ աշխարհի ամենախիստ օրենսդրություններից մեկը, որը ընդունվել է երկար տասնամյակներ Միությունում գոյություն ունեցող միջավայրային խնդիրների ուսումնասիրության արդյունքում[255]։ ԵՄ-ն ունի Շրջակա միջավայրի եվրոպական գործակալություն, որի առաքելությունն է հեշտացնել ԵՄ-ի և անդամ երկրների՝ շրջակա միջավայրի բարելավմանն ուղղված որոշումները և համակարգել շրջակա միջավայրի հետազոտության ու տեղեկատվության եվրոպական ցանցը[256]։

Շրջակա միջավայրի հետ կապված առաջնային գործողությունները կենտրոնանում են կլիմայական փոփոխության, կենսաբազմազանության պահպանման, աղտոտումից բխող առողջական խնդիրների նվազեցման և բնական պաշարների՝ ավելի պատասխանատու կերպով օգտագործման շուրջ[255]։ Այդ կերպ՝ այս քաղաքականության միջոցով հնարավոր է դառնում բնական միջավայրի պաշտպանությունը այնպես, որ այն նպաստում է տնտեսական զարգացմանը՝ խթանելով նորարարություն և բիզնես։ Եվրամիությունը այն գործարկել է միջոցառումների գրքի միջոցով՝ հավակնոտ մի փաթեթ, որն ընդգծում է ԵՄ առաջնորդային դերը համաշխարհային համաձայնություն պատրաստրելու գործում։ Այս իմաստով, ԵՄ-ն դարձել է աշխարհի առաջին ուժը, որն իրավական կարգավորումներ է ընդունում կլիմայի և էներգիայի հարցում։ Առաջին փոխզիջումը, որին հանգել են անդամ երկրները, ջերմոցային էֆեկտ ունեցող գազերի արտամղման նվազեցումն էր 10%-ով[255]։

Նատուրա 2000 ցանցը եվրոպական էկոլոգիական ցանց է կենսաբազմազանության պահպանման ոլորտում[257]։ Բաղկացած է Հատուկ ահպանության տարածքներից՝ նշանակված Հաբիթաթի հրահանգով[258], ինչպես նաև Թռչունների համար հատուկ պահպանության տարածքից՝ սահմանված Թռչունների հրահանգով[259]։ Նպատակն է ապահովել Եվրոպայի՝ վտանգի տակ գտնվող տեսակների ու հաբիթաթների երկարաժամկետ գոյատևումը՝ նպաստելով մարդկային գործունեության բացասական ազդեցության հետևանքով կենսաբազմազանության վերացման դադարեցմանը։ Այն Եվրամիությունում բնապահպանական գլխավոր գործիքն է[260]։

Կախյալ տարածքների այս ցանցը հիմնված է ԵՄ բնության պահպանության քաղաքականության մեջ՝ ըստ Հաբիթաթի հրահանգի, որն ամբողջացնում է 1979 թվականի Թռչունների հրահանգը։

Նատուրա 2000 ցանցը ստեղծվել է կենդանական և բուսական աշխարհների պահպանության մասին 92/43/CEE հրահանգով (առավել հայտնի որպես Հաբիթաթների հրահանգ) 1992 թվականի մայիսի 21-ին։ Այս ցանցը պիտի թույլ տա հասնել Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայով սահմանված նպատակներին՝ ընդունված 1992 թվականի Ռոի դե Ժանեյրոյի համաշխարհային գագաթաժողովի ժամանակ[260]։

LIFE ծրագիրը՝ ստեղծված 1992 թվականին[261], ֆինանսավորում է շրջակա միջավայրի համայնական քաղաքականության ու օրենսդրության զարգացմանը, կիրառությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցները։ Ֆինանսական այս գործիքը նպատակ ունի հավասարապես հեշտացնելու շրջակա միջավայրի ինտեգրումը մնացած քաղաքականություններին և հասնելու Եվրոպական միության կայուն զարգացման[262][263]։

2016 թվականին կազմվեց Միության՝ զավթիչ տեսակների կատալոգը[264]։

Ժողովրդագրություն

խմբագրել

Եվրամիությունը բնակչության համաշխարհային վարկանիշով 3-րդ տեղն է զբաղեցնում[265]՝ ընդհանուր 501 105 661 բնակչությամբ[266]՝ Միացյալ Նահանգների 313 232 044 բնակչության դիմաց։ Այսինքն՝ Եվրամիությունն ունի մոտ 188 մլն-ով ավելի բնակիչ, քան Միացյալ Նահանգները։

Հ Երկիր կամ վերազգային կազմակերպություն Բնակչություն
(2012 թվականի տվյալներ)
1   Չինաստան 1 343 239 923[77]
2   Հնդկաստան 1 205 073 612[77]
3   Եվրամիություն 501 105 661[266]
4   ԱՄՆ 313 847 465[77]
5   Ինդոնեզիա 248 216 193[77]
6   Բրազիլիա 195 716 890[77]
7
 
ԵՏՄ 		182 093 288[267]
[268][269][270][271][272][273]

Միության բնակիչների թիվը կարող է աճել հաջորդ տասնամյակում՝ մասամբ շնորհիվ ընդլայման գործընթացների արդյունքում առաջացած ներգաղթի՝ օթևան տալով Իսլանդիային, Ալբանիային, նախկին Հարավսլավիայի մաս կազմող մի շարք երկրների (Սերբիա, Մակեդոնիա, Բոսնիա և Հերցեգովինա, Մոնտենեգրո և Կոսովո), ինչպես նաև Թուրքիային, որով Միության բնակչության թիվը կաճի 100 մլն-ով։

Բնական աճ

խմբագրել
 
Եվրոպական երկրներում բնակչության էվոլյուցիայի քարտեզ

Չնայած ԵՄ-ն բնակչության թվով երրորդ տեղն է զբաղեցնում Չինաստանից ու Հնդկաստանից հետո, 2003 թվականին նպաստել է համաշխարհային բնակչության աճի, որն ավելացել է 75 մլն-ով, ընդամենը 2%-ին։

Եվրոպայի հարավի երկրների մեծ մասում նկատվել է ծնելիության և մահացության բարձր աճի փոխակերպում ցածր ծնելիության և մահացության, թեև այս երևույթը ի հայտ է եկել տասնամյակներ ուշ, քան եվրոպական մյուս զարգացած երկրներում։ Ներկայումս Եվրամիության անդամ ոչ մի երկիր չի ապահովում ծնելիության բավարար նակարդակ[274]։ Դրանով հանդերձ՝ ծնելիության մակարդակը աճում է վերջին տարիներին, որը ներգաղթի հետ Եվրամիության աճը դարձնում է դրական[275]։

Իսպանիայում ծնելությունը 1960-1990 թվականների միջև նվազել է ավելի քան կիսով չափ՝ հազար բնակչի համար 21,7-ից իջնելով 10,2-ի։ ԵՄ ոչ մի այլ երկրում ծնելիության մակարդակն այնքան ցածր չէ, որքան Իսպանիայում, սակայն մյուս կողմից՝ այս երկիրն ընդունում է ներգաղթի ամենամեծ քանակը (2003 թվական)[275]։ 1900 թվականին Իսպանիայում կյանքի տևողությունը 35 տարի էր, մահացության մակարդակի շարունակական նվազումը այն բարձրացրեց մինչև 62 տարի 1950 թվականին, որը 1985 թվականին հասավ գրեթե 80 տարեկանի կանանց համար և 73 տարեկանի տղամարդկանց համար։

Մինչև 2004 թվականի ընդլայնումը Միության բնակչությունը աճում էր տարեկան 0,23%-ով (2,3 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)՝ հիմնականում շնորհիվ ներգաղթյալ բնակչության աճի, որի լրացուցիչ հաշվեկշիռը 2000 թվականին կազմել է 735 000 մարդ, մինչդեռ բնակչության բնական աճը նույն տարում եղել է 372 000 մարդ։

Բնակչության բնական աճի մակարդակի վերաբերյալ պետք է նշել, որ ծնելիության մակարդակը Միության գրեթե բոլոր երկրներում աճում է[275]՝ բացառությամբ Գերմանիայի, Իտալիայի, Հունաստանի և Շվեդիայի։ Ծնելիության ամենամեծ մակարդակները դրսևորվում են Իռլանդիայում (16,1 յուրաքանչյուր հազար բնակչի հաշվով)[276], Ֆրանսիայում (12,29)[277] և Նիդեռլանդներում (10,2)[278]։ Մյուս ծայրում գտնվում են Գերմանիան (8,3)[279] և Հունաստանը (9,1)[280]։

Ներգաղթ

խմբագրել
 
Ներգաղթյալների փրկանավակը Միջերկրականում 2015 թվականի հունիսի Տրիտոն օպերացիայի ժամանակ:

Ներգաղթը պատասխանատու է ԵՄ բնակչության աճի 3/4-ի համար՝ ըստ 2001 թվականի տվյալների[281]։ Գերմանիան և Իսպանիան բացարձակ տերմիններով այս աճի գլխավոր պատասխանատուներն են՝ տարեկան գրեթե 230 000 ներգաղթյալներով (միասին կազմում են ընդհանուր 44%)[282]։

Այնուամենայնիվ, տոկոսային հարաբերությամբ ամենամեծ աճը նկատվում է Լյուքսեմբուրգում և Պորտուգալիայում (երկուսն էլ 6,7 ներգաղթյալ ամեն 1000 բնակչի դիմաց), հաջորդը Իսպանիան է (5,6) և Իռլանդիան (5,1)։ Թեև զուտ դրական ներգաղթով նվազագույն մակարդակը Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներում և Միացյալ Թագավորությունում է[282]։

Վերջին տարիներին՝ կապված 2008-2009 թվականների ճգնաժամի հետ, ներգաղթյալների թիվը նվազել է այնպիսի երկրում, ինչպիսին է Իսպանիան[283]՝ անգամ հասնելով մի գործընթացի, երբ այնտեղից ներգաղթ է կատարվում դեպի եվրոպական այլ երկրներ, ինչպես, օրինակ, Գերմանիա[284]։

Կյանքի տևողություն

խմբագրել
 
Բնակչության խտությունը

Եվրոպական միությունում կյանքի տևողությունը աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն է՝ միջինում 79,4 տարի (76,4 տարի տղամարդկանց և 82,4 տարի կանանց դեպքում)[285], իսկ Մարդկային զարգացման ցուցանիշով այն գերազանցում է Միացյալ Նահանգներին և զարգացող այլ ուժերին։

Այս համատեքստում ԵՄ բնակչությունը նկատելիորեն անհավասար գործընթացի է ենթարկվում տարբեր շրջաններում։ Մի կողմում Գերմանիայի պես երկրներն են, որտեղ տարիներ շարունակ բնակչությունը զգալիորեն ծերացել է՝ շնորհիվ ծնելիության թվի նվազման և կյանքի տևողության կայուն աճի։ Մյուս կողմում Ֆրանսիան է՝ բնակչության թվով միության միակ մեծ երկիրը, որին հաջողվել է պահպանել ծնելիության բավարար մակարդակ։ Այս հիմքի վրա ֆրանսիական իրավիճակին գումարվում է ներգաղթի բարձր ցուցանիշը և արտաղագթի ցածր մակարդակը[285]։

Հաշվի առնելով ինչպես բնական աճը, այնպես էլ միգրացիոն հաշվեկշիռը, 2010 թվականին առավել մեծ աճ գրանցած երկրներն են Իռլանդիան ու Լյուքսեմբուրգը, իսկ առավել քիչ՝ Գերմանիան ու Իտալիան[285]։

Լեզուներ

խմբագրել
 
Եվրոպայի լեզուները

Եվրամիությունում կա պաշտոնական և աշխատանքային 24 լեզու[286][287]։ Այնուամենայնիվ, Եվրոպական հանձնաժողովում, օրինակ կոմիսարների խումբը բանակցում է անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, իտալերեն և իսպաներեն լեզուներով ներկայացված փաստաթղթերի շուրջ։ Փաստացի՝ պաշտոնական ու աշխատանքային հիմնական լեզուներն են անգելերենն ու ֆրանսերենը՝ ինչպես խոսակցականի համար, այնպես էլ պաշտոնական փաստաթղթերի առաջնային խմբագրման։

Անդամ երկրներում բացի 24 լեզուներից գործածվում է նաև ևս 60 լեզու[288], որ պաշտոնական են միայն մասամբ կամ էլ ոչ պաշտոնական (տարածաշրջանային և փոքրամասնությունների լեզուներ)։ ԵՄ առանցքային քաղաքականություններից մեկը բոլոր բնակիչների շրջանում իրենց մայրենի լեզվից բացի ևս երկու օտար լեզու սովորելը խթանելն է[286]։ Նպատակը ոչ միայն քաղաքացիների միջև հաղորդակցության հեշտացումն է, այլ նաև մյուսների հանդեպ առավել մեծ հանդուրժողականության և Միությունում մշակութային ու լեզվական բազմազանության հանդեպ հարգանքի խթանումն է[286] [289]: Համագործակցության տարբեր ծրագրեր խթանում են լեզուների ուսուցումը և լեզվական բազմազանությունը, օրինակ, դպրոցական փոխանակումներով, նոր մեթոդների զարգացումով կամ լեզվի դասախոսներին կրթաթոշակներ տրամադրելով[290]։ Ինչ-որ կերպ դրա մասին է նաև Միության կարգախոսը՝ «միավորված բազմազանության մեջ» (լատիներեն՝ «In varietate concordia»)։

Եվրամիությունում որպես մայրենի լեզու ամենաշատ կիրառվող լեզուներն են գերմաներենը (18%) և ֆրանսերենը։ Անգլերենը որպես մայրենի լեզու երրորդ տեղում է (13%), թեև առաջին տեղում է ընդհանուր խոսողների թվով (51%), որին հաջորդում է ֆրանսերենը։

Տարբերություններ կան անդամ երկրների միջև լեզուների իմացության աստիճաններում։ Շվեդների 89%-ը և դանիացիների 86%-ը կարողանում է հաղորդակցվել անգլերենով, մինչդեռ անդամ երկրներից 6-ը ՝ ըստ 2006 թվականի տվյալների, մեծ մասամբ միալեզու բնակչություն ունեն՝ Իռլանդիա (բնակիչների 66%-ը խոսում է միայն մայրենի լեզվով), Միացյալ Թագավորություն (62%), Իտալիա (59%), Հունգարիա (58%), Պորտուգալիա (58%) և Իսպանիա (56%)[291]։

Կրոն

խմբագրել
 
Աստվածություններին հավատալու ցուցանիշը եվրոպական տարբեր երկրներում:

Ըստ Եվրոպական հանձնաժողովի 2005 թվականի մի ուսումնասիրության՝ Եվրամիության ամեն հինգ քաղաքացիներից չորսը կրոնական կամ հոգևոր հավատք ունի։ Ավելի կոնկրետ՝ բնակչության 52%-ից ավելին հավատում է Աստծու գոյությանը, իսկ 27%-ը հավատում է որևէ տեսակի հոգու կամ կենսական ուժի։ Քաղաքացիների ընդամենը 18%-ն է նշել, որ չունի որևէ տեսակի կրոնական հավատք[292]։

Եվրամիության 28 երկրների, ինչպես նաև անդամության համար բանակցությունների փուլում գտնվող երկրների (Թուրքիա, Մակեդոնիա, Իսլանդիա, Չեռնոգորիա և Սերբիա) բնակիչների միջև առկա են կրոնական բնույթի տարբերություններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ եվրոպացի քաղաքացիների մեծամասնությունը հարում է քրիստոնեությանը՝ դրա տարբեր ճյուղերից մեկին (կաթոլիկ, բողոքական և ուղղափառ)։ Այսպիսով՝ մինչ որոշ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Իտալիա, Իսպանիա, Ֆրանսիա կամ Իռլանդիա, գերակշռում է կաթոլիկությունը, մյուսներում, ինչպիսիք են Շվեդիան կամ Դանիան, գերակշռում է բողոքականությունը[293], իսկ մնացած երկրներում՝ Հունաստան կամ Ռումինիա, ուղղափառությունը[77]։ Բացի այդ՝ կան այլ երկրներ, ինչպես Թուրքիան, որտեղ գլխավոր կրոնը մուսուլմանությունն է[77]։

 
Սանտիագո դե Կոմպոստելայի տաճարը Իսպանիայում:

ԵՄ-ում ագնոստիկների ու աթեիստների տոկոսը նույնպես տարբեր է ըստ երկրների։ Ըստ վերջին հաշվարկների՝ մալթացիների 2%-ից էլ քիչ մասն է[77], որ չի հավատում Աստծուն, մինչդեռ Իսպանիայում բնակչության 24%-ը իրեն անհավատ կամ աթեիստ է համարում[294], իսկ Ֆրանսիայում 30-35%-ը[295]։ Աթեիզմի ու ագնոստիցիզմի առավել բարձր ցուցանիշ ունեն Չեխիայի Հանրապետությունը (60%)[296] և Էստոնիան (76%)[297]։

Ըստ 2006թ. եվրաբարոմետրի՝ եվրոպացի քաղաքացիների 46%-ը համարում է, որ կրոնը կարևոր դեր ունի հասարակության մեջ։ Կրոնը առավել մեծ կարևորություն ունի այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Կիպրոսը, Իտալիան, Մալթան, Սլովակիան, Սլովենիան, Լեհաստանը, Միացյալ Թագավորությունը, Պորտուգալիան և Իսպանիան նշված հերթականությամբ[298]։

Եվրամիության անդամների թվում կան Դանիայի պես երկրներ, որտեղ կա պետական մակարդակով գործող կրոն[299]։ Հետևաբար, երկրի՝ որևէ կրոնի չհարելու հանգամանքը Միությանը միանալու նախապայման չէ (քանզի դա յուրաքանչյուր երկրի ներքին հարցն է), սակայն պետք է երաշխավորվի կրոնական ցանկացած հավատքի ազատությունը, ինչի մասին գրված է նաև Հիմնարար իրավունքների խարտիայում[300].

Ցանկացած մարդ ունի մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է կրոնը կամ հավատալիքները փոխելու ազատություն, ինչպես նաև սեփական կրոնը կամ հավատալիքները անհատական կամ կոլեկտիվ կերպով արտահայտում՝ հանրային կամ մասնավոր տարածքներում՝ երկրպագության, ուսուցման, պրակտիկայի և ծեսերին հետևելու ձևով։ Հիմնարար իրավունքների խարտիա, հոդված 10.1

Մշակույթ

խմբագրել
 
Աթենքը եվրոպական մշակութային առաջին մայրաքաղաքն է եղել:

Եվրամիության կամ Մաստրիխտի համաձայնագիրը պաշտոնապես սկիզբ դրեց մշակութային հարթության մեջ եվրոպական ինտեգրմանը՝ Եվրոպական համայնքին հաղորդելով մշակութային գործունեության որոշակի իրավասություններ (բավականին նվազեցված)։ Ըստ պայմանագրի՝ Եվրոպական համայնքը պիտի խթանի անդամ երկրների մշակույթները՝ հատկապես հոգ տանելով բազամզանության պահպանության համար, սակայն արտահայտելով նաև «ընդհանուր մշակութային ժառանգությունը»[301]։

Եվրոպական հանձնաժողովը մշակույթի գծով հանձնակատար ունի, որը մեկ ընդհանուր խմբի մեջ է հավաքում կրթությունը, դաստիարակությունը, մշակույթը և երիտասարդներին[302], սակայն ոչ բազմալեզվությունը։

Մշակութային ամենակարևոր նախագծերից մեկը Մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաքի նշանակումն է[303]։ Այս կոչումը շնորհում են Եվրոպական խորհրդարանն ու հանձնաժողովը եվրոպական մեկ կամ երկու քաղաքի, որոնք մեկ տարվա ընթացքում հնարավորություն ունեն ցուցադրելու իրենց մշակութային կյանքը և զարգացումը։ Եվրոպական որոշ քաղաքներ օգտվել են այս նշանակումից իրենց մշակութային կառուցվածքներն ամբողջությամբ փոխելու և միջազգային հարթակում հայտնի դառնալու համար։ Երբ որևէ քաղաք նշանակվում է մշակույթի եվրոպական մայրաքաղաք, այնտեղ զարգանում են գեղարվեստական դրսևորումները[304]։

Մշակութային մեկ այլ ծրագիր է Եվրամիության Երիտասարդ նվագախումբը։ Այստեղ հանդիպում են Եվրամիությունից սերող տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտներ միջազգային ճանաչում ունեցող իրենց դասախոսների հետ՝ միջազգային մակարդակի նվագախումբ կազմելու համար[305][306][307]։

Կրթություն

խմբագրել
 
Վալենսիայի համալսարանը հիմնադրվել է 1499 թվականին:

Եվրոպական միությունը միշտ եղել է կրթության բարձր վարկանիշ ունեցող գոտիների թվում և հայտնի է եղել իր նախագծերով, մեծ էվոլյուցիայով ու փորձով, և չնայած որոշակի հարցերում պակասուրդներին՝ տնտեսական և սոցիալական շատ ջանքեր է գործադրում այդ թերությունները վերացնելու համար՝ հատկապես նոր անդամ դարձած երկրներում[308][309]։

Դրանով հանդերձ՝ գոյություն ունեն մշակութային, սոցիալական և բարոյական մակարդակի տարբերություններ Միության զարգացած և զարգացող երկրների միջև[308]։

1995 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովը հրատարակեց Կրթության և դաստիարակության մասին սպիտակ գիրքը։ Դրանում լայնորեն բացատրվում է, որ եվրոպական քաղաքացիների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում դաստիարակություն ստանալու անհրաժեշտությունը, որը համարվում է մշտական կրթություն։ Նպատակն է պահպանել մրցակցությունը և պայքարել սոցիալական բացառման դեմ[310]։

Այս մտքերը վերցնելով՝ 2000 թվականին լույս տեսավ Մշտական կրթության մասին հուշագիրը՝ Եվրոպական հանձնաժողովի ծառայությունների փաստաթուղթը, որը եվրոպական բանավեճի կոչ է անում՝ կրթությունը անհատական և ինստիտուցիոնալ մակարդակով մշտական դարձնելու վերաբերյալ[311]։ Հուշագրի վերջում ներկայացված են վեց բանալի գործողություններ այս ռազմավարությանը հասնելու համար. ապահովել կրթության՝ համաշխարհային և շարունակական հասանելիություն՝ քաղաքացիների որակավորումը բարձրացնելու համար, մեծացնել մարդկային ռեսուրսներում ներդրումները, ստեղծել մշտական կրթության համար արդյունավետ մեթոդներ, արժևորել ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթությունը, տեղեկատվություն տրամադրել ամբողջ կյանքի ընթացքում սովորելու հնարավորությունների վերաբերյալ և առաջարկել մշտական կրթության հաջորդական հնարավորություններ[312]։

Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածք
 
Բոլոնիայի գործընթացը

Բոլոնիայի գործընթաց կոչվում է Բոլոնիայի հռչակագրով[313] սկսված գործընթացը, որը 1999 թվականին Բոլոնիայում ստորագրեցին Եվրոպայի տարբեր երկրների Կրթության նախարարները (ինչպես ԵՄ, այնպես էլ այլ երկրների, ինչպես Ռուսաստան կամ Թուրքիա)։ Խոսքը միասնական մի հայտարարության մասին է[314], որը սկիզբ դրեց միասնականացման մի գործընթացի, որի նպատակն էր հեշտացնել կոչումների փոխանակումը և համալսարանական կրթության բովանդակությունը համապատասխանեցնել շուկայի պահանջներին[315]։

Բոլոնիայի հռչակագիրը հանգեցրեց Բարձրագույն կրթության եվրոպական տարածքի ստեղծմանը՝ միջավայր, որը կրթական բարեփոխումների հարթակ կդառնար, որին XXI դարում բազմաթիվ երկրներ կմիանային[316]։ Այս համաձայնագիրը 1995 թվականին ստորագրված Ծառայությունների վաճառքի գլխավոր համաձայնագրի շրջանակներում էր, որի հայտարարված նպատակն էր ծառայությունների վաճառքի ազատականացումը համաշխարհային մակարդակով՝ շուկայում դրանք ներկայացնելու համար, քանի որ «պետական ֆինանսավորումը շուկաները աղավաղող տարր է»[301][317]։

Հասարակության շատ ոլորտների համար Բոլոնիայի գործընթացը Բոլոնիայում ընդունածից շատ ավելի այն կողմ է գնում[318]՝ ընդգրկելով համալսարանական բարեփոխումներին վերաբերող հարցեր, որոնք շատ կարևոր են համարվում, հատկապես պետական համալսարանների ֆինանսավորմանը վերաբերող հարցերը[319]։

Կրթական ծրագրեր
 
Էրազմ Ռոտերդամցի
 
Լեոնարդո դա Վինչի

Եվրոպական կրթական ծրագրերից առավել կարևորներն են Կոմենիուսը (Comenius)՝ դպրոցական ոլորտում, Լեոնարդո դա Վինչին (Leonardo da Vinci)՝ մասնագիտական դաստիարակության համար, Էրազմուս ծրագիրը (Erasmus)՝ համալսարանական կրթության համար, և Գրունթվիգը (Grundtvig)՝ չափահասների կրթության համար[320][321]։

eLearning ծրագիրը խթանում է ԵՄ-ում տեղեկատվության և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՏ) արդյունավետ ինտեգրումը կրթության և զարգացման համակարգերում[322]։ Այս ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչը eTwinning նախաձեռնությունն է, որն իր տրամադրության տակ ունի դպրոցական կենտրոններ, ինտերնետ տիրույթ և տարբեր երկրների կենտրոնների միջև ծրագրերի իրականացումը հեշտացող գործիքներ[322]։ eTwinning-ի գործիքները բոլոր առարկաների դասախոսներին թույլ են տալիս զարգացնել մանկավարժական ընդհանուր նախագծեր, կիսվել փորձառություններով և ուսուցողական նյութերով, լսարան ներմուծել եվրոպական չափանիշներ։ Աշակերտները հնարավորություն ունեն սովորելու այլ երկրների իրենց հասակակիցների հետ և նրանցից, կիրառել օտար լեզուները և զարգացնել ՏՏ ոլորտի հետ կապված ունակություններ[322]։

Սպորտ

խմբագրել
 
ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի 2009-2010 թվականների առաջնության եզրափակիչը:

Եվրոպան պատմության ընթացքում սիրված մի շարք սպորտաձևերի հայրենիքն է եղել, ինչպես նաև Օլիմպիական շարժման[323][324]։ Ներկայումս Եվրամիության սպորտը կարգավորվածության բարձր մակարդակ ունի, իսկ տարբեր սպորտաձևեր ունեն պրոֆեսիոնալ առաջնություններ։ Բացի այդ՝ կարևորագույն նշանակություն ունեցող միջազգային սպորտային կազմակերպությունների մեծամասնությունը գտնվում է Եվրոպայում[323]։

Եվրամիության անդամ երկրներում ստեղծվել են տարբեր սպպորտաձևեր, որոնք այսօր աշխարհում շատ սիրված են ու տարածված, ինչպես ֆուտբոլը, որը ստեղծվել է Միացյալ Թագավորությունում, ավելի կոնկրետ՝ Անգլիայում, և դարձել է Եվրամիության ու աշխարհի ամենահայտնի սպորտաձևը։ Եվրոպայում գտնվող ֆուտբոլային ակումբները հիմնականում նրանք են, որոնք պատմության ընթացքում ամենամեծ հաջողություններն են գրանցել, ինչպես նաև եղել են ամենաբարձր վարձատրվողները։ ՈւԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգան՝ եվրոպական մակարդակի առաջնությունը, ֆուտբոլային ամենահեղինակավոր մրցաշարերից է[325][326][327]։ Պետական մակարդակով առավել հայտնի են իսպանական Սանտանդեր լիգան, անգլիական Պրեմիեր լիգան, իտալական A սերիայի առաջնությունը, Ֆրանսիայի Լա Լիգա 1-ը և Գերմանիայի Բունդեսլիգան[328]։

 
Գիլիա Շտայնգրուբերը 2011 թվականի Մարմնամարզության եվրոպական առաջնության ժամանակ (Բեռլին):

Ռեգբին, իր հերթին, պրոֆեսիոնալ մակարդակով շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավում, Միացյալ Թագավորության, Իռլանդիայի որոշակի հատվածներում և Իտալիայի հյուսիսում։ Այլ սպորտաձևերը, ինչպես բասկետբոլը, ձեռնագնդակը, հեծանվավազքը, վոլեյբոլը, ջրի պոլոն կամ հոկեյը, նույնպես տարածված են անդամ երկրներից որոշներում։

Եվրամիությունում սպորտը հիմնականում անդամ տարբեր երկրների կամ միջազգային կազմակերպությունների պատասխանատվության տակ է։ Այնուամենայնիվ, ԵՄ որոշ քաղաքականություններ ազդեցություն են ունեցել սպորտի վրա, ինչպես, օրինակ, աշխատողների ազատ տեղաշարժը՝ Բոսմանի որոշման համաձայն (Bosman ruling), որը ֆուտբոլի ազգային լիգաներին արգելում է եվրոպական քաղաքացիություն ունեցող արտասահմանյան խաղացողներին հարկելը[329][330]։

Լիսաբոնի համաձայնագրի շրջանակներում ընդունվել է սպորտին վերաբերող մի կանոնադրություն, որն այս ոլորտը մեծ մասամբ ազատում է ԵՄ տնտեսական օրենքներից։ Սպորտի վերաբերյալ ԵՄ քաղաքականությունների ձևավորման ընթացքում եվրոպական սպորտային տարբեր ասոցիացիաներ՝ ներառյալ ՖԻԲԱ-ն, ՈՒԵՖԱ-ն, Ձեռնագնդակի եվրոպական ֆեդերացիան, Հոկեյի միջազգային ֆեդերացիան, Վոլեյբոլի եվրոպական կոնֆեդերացիան, օգտվեցին այդ արտոնությունից։ ԵՄ անդամ բոլոր երկրները և դրանց համապատասխան սպորտի ազգային ասոցիացիաները կարող են մասնակցություն ունենալ եվրոպական սպորտային կազմակերպություններում, ինչպես, օրինակ, ՈՒԵՖԱ-ում[331][332]։

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ La ZEE representada en el mar Mediterráneo esta indicativa porque no hay ZEE en este mar.

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Cybriwsky, Roman Adrian (2013). Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture. ABC-CLIO. «Brussels, the capital of Belgium, is considered to be the de facto capital of the EU»
  2. ↑ Current Article 1 of the Treaty on European Union reads:"The Union shall be founded on the present Treaty and on the Treaty on the Functioning of the European Union. Those two Treaties shall have the same legal value. The Union shall replace and succeed the European Community".
  3. ↑ «Eurostat – Population on 1 January 2016». European Commission. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  4. ↑ Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 El portal de la Unión Europea (2007). «Tratados y legislación». Արխիվացված է օրիգինալից 6 de octubre de 2010-ին. Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին.
  6. ↑ 2009. «Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo». Արխիվացված է օրիգինալից 7 de diciembre de 2011-ին. Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին. {{cite web}}: |last= has numeric name (օգնություն); More than one of |author= and |last= specified (օգնություն)
  7. ↑ Portal de la Comisión Europea (4 de mayo de 2010). «Políticas». Վերցված է 26 de octubre de 2010-ին.
  8. ↑ Portal de la Unión Europea (2009). «Tratado de Lisboa: Una Europa más democrática y transparente». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին.
  9. ↑ Parlamento Europeo. «El poder legislativo». Վերցված է 29 de octubre de 2011-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 Parlamento Europeo. «El procedimiento legislativo ordinario». Վերցված է 29 de octubre de 2011-ին.
  11. ↑ «La UE, Nobel de la Paz». El Mundo. 12 de octubre de 2012. Վերցված է 12 de octubre de 2012-ին.
  12. ↑ Nobel Prize (12 de octubre de 2012). «The Nobel Peace Prize 2012» (անգլերեն). Վերցված է 12 de octubre de 2012-ին.
  13. ↑ Fundación Princesa de Asturias (21 de junio de 2017). «Unión Europea. Premio Princesa de Asturias de la Concordia 2017». Premios Príncipe de Asturias. Արխիվացված է օրիգինալից 2024-05-25-ին. Վերցված է 2019-01-28-ին.
  14. ↑ «Germany seeks to enshrine EU flag». The Daily Telegraph (անգլերեն). 11 de diciembre de 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 9 de mayo de 2009-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  15. ↑ «Final Act» (PDF). Council of the European Union (անգլերեն). 3 de diciembre de 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 1 de enero de 2013-ին.
  16. ↑ «La Bandera Europea (Portal de la Unión Europea)». Վերցված է 29 de junio de 2009-ին.
  17. ↑ «Portal de la Unión Europea». Արխիվացված է օրիգինալից 20 de diciembre de 2008-ին. Վերցված է 3 de enero de 2009-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 «Portal del Consejo de Europa» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 27 de noviembre de 2009-ին. Վերցված է 28 de octubre de 2011-ին.
  19. ↑ «Portal de la Unión Europea». Վերցված է 3 de enero de 2009-ին.
  20. ↑ «EUROPA - The EU at a glance - The symbols of the EU - United in diversity (EU's official website)» (անգլերեն). Վերցված է 28 de octubre de 2011-ին.
  21. ↑ George F. Simons, Arjen Bos (2002). Eurodiversity: A Business Guide to Managing Difference. Butterworth-Heinemann. ISBN 0877193819.
  22. ↑ «Une devise pour l'Europe» (Francés). Վերցված է 17 de septiembre de 2011-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Portal de la Unión Europea. «El himno europeo» (անգլերեն). Վերցված է 28 de octubre de 2011-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 europa.eu. «Día de Europa». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 26 de mayo de 2008-ին.
  25. ↑ EUROPA. «La Declaración de 9 de mayo de 1950». Վերցված է 28 de octubre de 2011-ին.
  26. ↑ Deutsche Welle 23.03.2007 (2007). «The Day the EU Was Born» (անգլերեն). Վերցված է 26 de mayo de 2008-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  27. ↑ «Cincuenta dates después». 16 de septiembre de 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  28. ↑ «Costes y consecuencias de la guerra». Արխիվացված է օրիգինալից 3 de septiembre de 2011-ին. Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  29. ↑ Würth España. «Würth España». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին. «Alemania devastada por la guerra»
  30. ↑ «Una galería berlinesa desvela raras imágenes aéreas de la ciudad devastada por la guerra». El País. 6 de mayo de 2011. Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  31. ↑ «Declaración de Guerra de Gran Bretaña (3-9-1939)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  32. ↑ «Cambios político-territoriales». Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին. «Alemania perdió amplias áreas, el 15,5 % del total de su territorio y el 10% de su población»
  33. ↑ Juan Carlos Ocaña (2003). «La Conferencia de Yalta». Վերցված է 31 de julio de 2013-ին.
  34. ↑ Fondation Robert Schuman (1949). «Confiance et vigilance à l'égard de la jeune République fédérale» (francés). Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  35. ↑ Benedicto Cuervo Álvarez (18 de enero de 2011). «Antecedentes de la Comunidad Económica Europea 1945-1956 II». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 20 de septiembre de 2011-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 Comisión Europea (8 de mayo de 2012). «Robert Schuman: el arquitecto del proyecto de integración europea» (PDF). Վերցված է 31 de marzo de 2013-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 Juan Carlos Ocaña. «La historia de la Unión Europea. La ciudadanía europea - Del fin de la guerra a la Declaración Schuman (1945-1950)». Վերցված է 31 de enero de 2012-ին.
  38. ↑ EUROPA. «Símbolos de la Unión Europea > Día de Europa». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  39. ↑ EUROPA. «La Declaración de 9 de mayo de 1950». Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  40. ↑ «Robert Schuman. 1950». El Mundo. Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին.
  41. ↑ Rafael Calduch. «Los fundamentos que sustentan la integración europea» (PDF). Վերցված է 31 de enero de 2012-ին.
  42. ↑ «Tratado de la Comunidad Europea de Defensa - 27 de mayo de 1952». Վերցված է 17 de septiembre de 2011-ին.
  43. ↑ Yárnoz, Carlos (14 de marzo de 1988). «La Unión Europea Occidental decidirá el mes próximo si invita a España a incorporarse». El País. Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին.
  44. ↑ «La Unión Europea Occidental anuncia su disolución». Público. 31 de marzo de 2010. Վերցված է 17 de septiembre de 2011-ին.
  45. ↑ EUROPA. «Tratado constitutivo de la Comunidad Europea de la Energía Atómica (Euratom)». Վերցված է 17 de septiembre de 2011-ին.
  46. ↑ Europa (2007). «Consejo Europeo». Վերցված է 29 de marzo de 2008-ին.
  47. ↑ «El Acta Única Europea». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 21 de septiembre de 2011-ին.
  48. ↑ EUROPA. «El Acta Única Europea». Վերցված է 21 de septiembre de 2011-ին.
  49. ↑ www.europa.eu. «Pilares de la Unión Europea». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 13 de julio de 2013-ին.
  50. ↑ ULRICH K. PREUB. «Reflexiones preliminares sobre el concepto de «ciudadanía europea»» (PDF). Վերցված է 16 de septiembre de 2011-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Comisión Europea. «La historia de la Unión Europea». Վերցված է 31 de marzo de 2013-ին.
  52. ↑ Tratado de Ámsterdam. «Derechos fundamentales y no discriminación». Վերցված է 13 de septiembre de 2011-ին. «La ambición de los redactores del Tratado de Ámsterdam es confirmar formalmente el respeto de los derechos humanos. [...] Dispone que la Comunidad tenga por misión promover un desarrollo armonioso y equilibrado»
  53. ↑ Parlamento Europeo (2 de octubre de 1997). «Tratado de Ámsterdam» (PDF). Վերցված է 27 de octubre de 2011-ին. «promover el progreso social y econömico de sus pueblos, teniendo en cuenta el principio de desarrollo sostenible»
  54. ↑ «Los espdateles dicen 'sí' a la Constitución Europea». El Mundo. 21 de febrero de 2005. Վերցված է 26 de octubre de 2011-ին.
  55. ↑ ISABEL FERRER (2 de junio de 2005). «Holanda también rechaza la Constitución». Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  56. ↑ El Mundo/Agencias (30 de mayo de 2005). «Francia rechaza la Constitución y provoca una grave crisis en Europa». Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  57. ↑ Reuters (10 de julio de 2005). «Luxemburgo aprueba la Constitución Europea». Վերցված է 25 de junio de 2010-ին. {{cite web}}: |author= has generic name (օգնություն)
  58. ↑ «Reflexión y debate por la Constitución Europea». Վերցված է 13 de septiembre de 2011-ին. «Señor presidente, yo creo que ahora empieza el periodo de reflexión y debate que hasta ahora había sido un periodo de reflexión y silencio»
  59. ↑ Consejo Europeo (25 de marzo de 2007). «Declaración con ocasión del quincuagésimo aniversario de la firma de los Tratados de Roma» (PDF). Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  60. ↑ «Declaración de Berlín» (PDF). 25 de marzo de 2007. Վերցված է 13 de septiembre de 2011-ին. «La Unión Europea es nuestra respuesta a ellos. Sólo unidos podemos preservar en el futuro nuestro ideal europeo de sociedad, en beneficio de todos los ciudadanos y las ciudadanas de la Unión Europea»
  61. ↑ «Los 27 firman la Declaración de Berlín y se comprometen a zanjar la crisis de la UE». El Mundo. 25 de marzo de 2007. Վերցված է 13 de septiembre de 2011-ին.
  62. ↑ elmundo.es/agencias (13 de diciembre de 2007). «La UE firma en Lisboa el tratado con el que busca superar su crisis». Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  63. ↑ «Diario Oficial n° C 306 de 17 de diciembre de 2007». eur-lex.europa.eu/. Արխիվացված է օրիգինալից 9 de marzo de 2009-ին. Վերցված է 9 de mayo de 2009-ին.
  64. ↑ 64,0 64,1 «El Tratado de Reforma de la UE – las principales novedades de un vistazo». Magazine Deutschland. Արխիվացված է օրիգինալից 7 de febrero de 2010-ին. Վերցված է 9 de mayo de 2009-ին.
  65. ↑ Comisión Europa. Representación en España (15 de septiembre de 2010). «Principales novedades del Tratado de Lisboa: Podcast UE». Վերցված է 30 de enero de 2012-ին.
  66. ↑ «Confirmado: la Unión Europea, en recesión». BBC. 13 de febrero de 2009. Վերցված է 13 de septiembre de 2011-ին.
  67. ↑ «Los croatas dan un claro apoyo a la adhesión en la UE en 2013». El País. 22 de enero de 2012. Վերցված է 22 de enero de 2012-ին.
  68. ↑ «El Proceso de estabilización y asociación». El portal de la Comisión Europea. 15 de junio de 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 11 de agosto de 2011-ին. Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  69. ↑ BBC (4 de octubre de 2005). «UE inicia diálogo con Turquía». Վերցված է 29 de junio de 2007-ին.
  70. ↑ www.publico.es (24 de marzo de 2017). «Los retos de una UE con un mañana incierto». Վերցված է 12 de junio de 2017-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |apellidos1= ignored (|last1= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |nombre1= ignored (|first1= suggested) (օգնություն)
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 «Estados miembros de la UE». El Portal de la UE. 2010. Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 72,3 Comisión Europea (23 de agosto de 2012). «Política regional y regiones ultraperiféricas».
  73. ↑ «Estados candidatos de la UE». El Portal de la UE. 2010. Վերցված է 25 de junio de 2010-ին.
  74. ↑ EUROPA. «Los principios fundacionales de la Unión». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 21 de septiembre de 2011-ին. «El único precedente es la retirada de Groenlandia en 1985»
  75. ↑ EUROPA. «1945-1959 Europa por la paz – los albores de la cooperación». Վերցված է 17 de septiembre de 2011-ին. «Estados miembros fundadores: Alemania, Bélgica, Francia, Italia, Luxemburgo y Países Bajos»
  76. ↑ EUROPA. «Cronología de la integración europea». Վերցված է 23 de agosto de 2012-ին.
  77. ↑ 77,00 77,01 77,02 77,03 77,04 77,05 77,06 77,07 77,08 77,09 77,10 77,11 77,12 CIA. «The World Factbook» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 23 de agosto de 2012-ին.
  78. ↑ Gobierno de Canarias (23 de agosto de 2012). «Estrategia para las regiones ultraperiféricas: logros y perspectivas» (PDF).(չաշխատող հղում)
  79. ↑ «Las regiones ultraperiféricas Regiones de Europa, de ventajas y de oportunidades» (PDF). Portal de la Unión Europea. 25 de junio de 2010.
  80. ↑ Artículo 355 párrafo 5 del TFUE
  81. ↑ Artículo 355 párrafo 4 del TFUE
  82. ↑ 82,0 82,1 «Directiva 2006/112/CE del Consejo, de 28 de noviembre de 2006, relativa al sistema común del impuesto sobre el valor añadido»., 32006L0112
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 «Reglamento (CE) n° 450/2008 del Parlamento Europeo y del Consejo de 23 de abril de 2008 por el que se establece el código aduanero comunitario (código aduanero modernizado)»., 32008R0450
  84. ↑ «Decreto Legislativo 18 agosto 2000 n. 267 - Statuto del Comune». 18 de agosto de 2000.
  85. ↑ «Legge 17 luglio 1910, n. 516 (GU n. 180 del 2 de agosto de 1910) in merito ad alcune esenzioni gabellarie a favore del comune di Livigno». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  86. ↑ «Loi n°55-1052 du 6 août 1955 portant statut des Terres australes et antarctiques françaises et de l'île de Clipperton». Légifrance (francés).{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  87. ↑ Artículo 21 del Código aduanero modernizado
  88. ↑ Diario Oficial de la Unión Europe (30 de septiembre de 2011). «Países y territorios de ultramar a los que se aplicarán las disposiciones del title IV de la Parte III de la Constitución».
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 89,3 89,4 El portal de la UE (27 de marzo de 2010). «Criterios de adhesión (criterios de Copenhague)». Արխիվացված է օրիգինալից 7 de abril de 2010-ին.
  90. ↑ Comisión Europea (31 de marzo de 2013). «Relaciones exteriores UE - Turquía». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին. «1999 - El Consejo de UE Helsinki reconoce a Turquía la calidad de país candidato a la UE en pie de igualdad con otros países candidatos.»
  91. ↑ 91,0 91,1 Comisión Europea (18 de diciembre de 2012). «Check current status» (անգլերեն).
  92. ↑ «Montenegro, candidato oficial a entrar en la UE». elmundo.es. 2010.
  93. ↑ 93,0 93,1 EFE (2 de marzo de 2012). «La UE acuerda que Serbia sea candidato oficial a la adhesión». www.lavanguardia.com.
  94. ↑ IGNACIO FARIZA (2014 թ․ հունիսի 24). «Los Veintiocho otorgan a Albania el estatus de país candidato a la adhesión». www.elpais.com.
  95. ↑ El País (14 de octubre de 2009). «La UE abre la puerta a Croacia y Macedonia pero pone trabas a Turquía».
  96. ↑ 96,0 96,1 Distr. general del Consejo de Seguridad de la ONU (10 de junio de 1999). «Resolución 1244 (1999)» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 13 de agosto de 2011-ին.
  97. ↑ EFE (6 de abril de 2010). «La UE y EEUU piden a Bosnia un avance en sus reformas». www.laverdad.es.
  98. ↑ EFE (6 de abril de 2010). «Moratinos visita Sarajevo para desbloquear camino de Bosnia a la UE y a la OTAN». www.laverdad.es.
  99. ↑ agencias (18 de febrero de 2008). «La UE califica a Kosovo de "caso único" y deja a cada miembro su reconocimiento». www.elpais.es.
  100. ↑ 100,0 100,1 Parlamento Europeo (14 de septiembre de 2011). «El Espacio Económico Europeo (EEE)».
  101. ↑ Noruega. Portal oficial en España (31 de marzo de 2013). «Noruega y la Unión Europea». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  102. ↑ Vein Roald Hansen (29 de octubre de 2011). «Vårt skjulte EU-medlemskap (Nuestra adhesión oculta a la UE)» (Noruego).{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  103. ↑ Timothy Garton Ash (29 de octubre de 2011). «Noruega, el paraíso vikingo».
  104. ↑ EUROPA PRESS (1 de julio de 2013). «Islandia frena las negociaciones para adherirse a la Unión Europea». www.lavozdegalicia.es.
  105. ↑ «Suiza suprime sus controles fronterizos tras ingresar en el espacio Schengen». 29 de octubre de 2011.
  106. ↑ swissworld.org (29 de octubre de 2011). «Relaciones internacionales».
  107. ↑ «Rechazo en Suiza a negociaciones inmediatas de ingreso a UE». 29 de octubre de 2011.
  108. ↑ EUROPA (16 de septiembre de 2011). «El Tratado en pocas palabras». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին. «El Tratado de Lisboa prevé explícitamente por primera vez la posibilidad de que un Estado miembro se retire de la Unión»
  109. ↑ Urrea Corres, Mariola (2008). La efectividad del derecho de retirada, el sistema de reforma y las cooperaciones reforzadas: una incógnita que condiciona el proceso de integración de la Unión. ISBN 978-84-96717-96-1.
  110. ↑ «El Brexit gana el referendo: Reino Unido elige salir de la Unión Europea. ¿Qué pasa ahora?».
  111. ↑ «David Cameron dimitirá como primer ministro británico tras la victoria del Brexit».
  112. ↑ «Aseguran que Reino Unido dejaría la UE a fines de 2019 - La Tercera.cl». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  113. ↑ 113,0 113,1 113,2 EUROPA (14 de septiembre de 2011). «Instituciones y organismos de la UE». «comparten su soberanía para ser más fuertes y tener una influencia mundial»
  114. ↑ «El Tratado de Lisboa: introducción». www.europa.eu/. 31 de marzo de 2013.
  115. ↑ «Parliament - an overview. Welcome» (անգլերեն). 12 de octubre de 2007.
  116. ↑ españoles.ch (1 de octubre de 2011). «En el Parlamento». «es la única institución supranacional directamente elegida del mundo y el órgano representativo de alrededor de 490 millones de personas, quienes constituyen el segundo electorado democrático más grande del planeta, después de la India»
  117. ↑ Parlamento Europeo (25 de agosto de 2008). «Servicio de Protocolo del Parlamento Europeo: ¿Misión imposible?».
  118. ↑ Parlamento Europeo (5 de septiembre de 2012). «Procedimiento de nombramiento».
  119. ↑ Parlamento Europeo (5 de septiembre de 2012). «Competencias de control».
  120. ↑ G. Gallego, Javier (5 de septiembre de 2012). «Schulz, nuevo presidente del Parlamento Europeo».
  121. ↑ Parlamento Europeo (5 de septiembre de 2012). «Diputados al Parlamento Europeo».
  122. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «Consejo de la Unión Europea».
  123. ↑ Consejo de la Unión Europea (17 de septiembre de 2011). «Alto Representante de la Unión para Asuntos Exteriores y Política de Seguridad».(չաշխատող հղում)
  124. ↑ {{cite web}}: Empty citation (օգնություն)
  125. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «El Consejo Europeo».
  126. ↑ «Instituciones de la Unión Europea: La Comisión Europea». 18 de junio de 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  127. ↑ Diego Varela Pedreira (2007) Gobierno de la Unión Europea. La Coruña: Netbiblo, pp. 75-76. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0
  128. ↑ 128,0 128,1 128,2 128,3 128,4 128,5 128,6 Diario oficial de la Unión Europea (30 de marzo de 2010). «Versión consolidada del Tratado de la Unión Europea».
  129. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «El Tribunal de Justicia de la Unión Europea».
  130. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «Tribunal de Cuentas de la UE».
  131. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «Banco Central Europeo».
  132. ↑ «Tratado de funcionamiento de la Unión Europea». 17 de septiembre de 2011.
  133. ↑ Comité Económico y Social Europeo (17 de septiembre de 2011). «Comité Económico y Social Europeo (CESE)».
  134. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «Comité de las Regiones». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  135. ↑ «À propos de la BEI» (francés). 1 de noviembre de 2009.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  136. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «El Defensor del Pueblo Europeo».
  137. ↑ EUROPA (14 de septiembre de 2011). «Agencias de la UE». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  138. ↑ 138,0 138,1 138,2 Comisión de las Comunidades Europeas (11 de marzo de 2008). «Agencias europeas – Orientaciones para el futuro».
  139. ↑ Diego Varela Pedreira (2007) Gobierno de la Unión Europea. La Coruña: Netbiblo, pp. 11-17. http://dx.doi.org/10.4272/978-84-9745-225-0
  140. ↑ «Nigel Farage, euroescéptico en el Parlamento Europeo». 30 de septiembre de 2011.
  141. ↑ Cesáreo Aguilera (25 de enero de 2006). «¿Dónde están los federalistas europeos?».
  142. ↑ Jóvenes Europeos Federalistas (30 de septiembre de 2011). «Programa Político» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  143. ↑ «El funcionamiento de la Unión Europea» (PDF). 18 de septiembre de 2011.
  144. ↑ Artículo 2.1 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea
  145. ↑ Artículo 2.2 del Tratado de Funcionamiento de la Unión Europea
  146. ↑ 146,0 146,1 Parlamento Europeo (18 de septiembre de 2011). «¿Qué es un partido político a escala europea?».
  147. ↑ Parlamento Europeo (18 de septiembre de 2011). «¿Qué condiciones hay que cumplir para obtener financiación?».
  148. ↑ 148,0 148,1 Parlamento Europeo (18 de septiembre de 2011). «Los grupos políticos».
  149. ↑ Fernando de Luis-Orueta (28 de mayo de 2004). «El funcionamiento del Parlamento Europeo».
  150. ↑ Red Derecho (18 de septiembre de 2011). «El Derecho Originario Europeo». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  151. ↑ «¿Qué es el Derecho Originario y derivado de la Unión Europea?». 18 de septiembre de 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  152. ↑ Agencia Europea para la Seguridad y la Salud en el Trabajo (18 de septiembre de 2011). «Directivas comunitarias».
  153. ↑ Lucas, Javier de, Identidad y constitución europea. ¿Es la identidad europea la clave del proyecto europeo? en 'Cuadernos electrónicos de Filosofía del Derecho'. Universidad de Valencia. nº 8, 2003, ISSN 1138-9877, pág 2-3
  154. ↑ Véase la Declaración 53, de la República Checa relativa a la Carta de los Derechos Fundamentales de la Unión Europea, p. 357
  155. ↑ «Carta de los Derechos Fundamentales: los Presidentes de la Comisión Europea, del Parlamento y del Consejo firman y proclaman solemnemente la Carta en Estrasburgo». 18 de septiembre de 2011.
  156. ↑ 156,0 156,1 156,2 EUROPA (18 de septiembre de 2011). «Más justicia, libertad y seguridad». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  157. ↑ EUROPA (18 de septiembre de 2011). «El Tratado en pocas palabras». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  158. ↑ EUROPA. «Establecimiento progresivo de un espacio de libertad, de seguridad y de justicia».
  159. ↑ 159,0 159,1 EUROPA (18 de septiembre de 2011). «La política exterior y de seguridad común».
  160. ↑ Artículo 27.3 del Tratado de la Unión Europea
  161. ↑ Servicio Europeo de Acción Exterior (31 de marzo de 2013). «Servicio Europeo de Acción Exterior».
  162. ↑ Comisión Europea (18 de septiembre de 2011). «La Política: ¿Qué es la Política Europea de Vecindad?».
  163. ↑ EUROPA (18 de septiembre de 2011). «El Proceso de Barcelona: Unión para el Mediterráneo».
  164. ↑ «La Asociación Oriental – un nuevo y ambicioso capítulo en las relaciones de la UE con sus vecinos orientales». 18 de septiembre de 2011.
  165. ↑ Ronald Herrera (18 de septiembre de 2011). «La Unión Europea». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին. «El atractivo que para varios estados tiene adquirir la calidad de miembro es un factor importante que contribuye a la reforma y a la estabilización de los países del antiguo bloque comunista en Europa»
  166. ↑ Comisión Europea (18 de septiembre de 2011). «Instituciones y foros internacionales».
  167. ↑ «ECHO (Departamento para la Ayuda Humanitaria de la Comunidad Europea)». bantaba - 24 de junio de 2007. 24 de junio de 2007.
  168. ↑ EUROPA (18 de septiembre de 2011). «Ayuda humanitaria».
  169. ↑ Comisión Europea (18 de septiembre de 2011). «Instituciones eficaces y modernas». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  170. ↑ «Net external debt - annual data, % of GDP». ec.europa.eu. 06/07/2022. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  171. ↑ «PIB par habitant en SPA». Eurostat (francés). 14 de febrero de 2015. «EPA es una unidad de moneda artificial que elimina las diferencias en los niveles de precios entre países.»{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  172. ↑ europa.eu (14 de septiembre de 2011). «Comercio exterior». «la Unión Europea es la primera potencia comercial del mundo»
  173. ↑ Missé, Andreu (29 de octubre de 2011). «La UE intenta salvar el euro con un rescate de Grecia de 109.000 millones».
  174. ↑ «Grecia, Irlanda y Portugal: los rescates de la zona euro no han dado los resultados previstos». 14 de febrero de 2015.
  175. ↑ «La crisis reduce un 20% los activos bancarios y un 11% el número de entidades en la eurozona». 14 de febrero de 2015.
  176. ↑ Heard on Fresh Air from WHYY (1 de agosto de 2012). «NPR-Michael Lewis-How the Financial Crisis Created a New Third World-October 2011».
  177. ↑ Koba, Mark (1 de agosto de 2012). «CNBC-Europe's Economic Crisis-What You Need to Know-Mark Thoma -June 13, 2012». Արխիվացված է օրիգինալից 17 de diciembre de 2012-ին.
  178. ↑ Seth W. Feaster; Nelson D. Schwartz; Tom Kuntz (1 de agosto de 2012). «NYT-It's All Connected-A Spectators Guide to the Euro Crisis». New York Times. Nueva York.
  179. ↑ Papell, Antonio (10 de diciembre de 2011). «El Eurogrupo da un paso federal».
  180. ↑ Missé, Andreu (10 de diciembre de 2011). «Un salto para la Europa del euro». {{cite web}}: Unknown parameter |coauthores= ignored (օգնություն)
  181. ↑ «El BCE gestionará los dos fondos de rescate de una eurozona con más disciplina fiscal». 10 de diciembre de 2011.
  182. ↑ «La UE logra un acuerdo de integración fiscal a 26 que deja aislado a Reino Unido». 10 de diciembre de 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  183. ↑ europa.eu (13 de septiembre de 2011). «Política Regional. Acabar con las disparidades».
  184. ↑ Eduardo del Río Cobián (UCM) (13 de septiembre de 2011). «Retos para la UC de la ampliación al Este. La incidencia de los flujos migragorios».
  185. ↑ Benjamín Bastida Vilá (13 de septiembre de 2011). «Efectos sociales de la ampliación de la Unión Europea» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  186. ↑ «Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales», en Síntesis de la legislación de la UE. Europa.eu.
  187. ↑ Disposiciones generales sobre los Fondos Estructurales
  188. ↑ Interreg IVC (13 de septiembre de 2011). «INTERREG. About the programme» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  189. ↑ Mendinet (13 de septiembre de 2011). «Programa LEADER» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  190. ↑ EUROPA (13 de septiembre de 2011). «Igualdad entre mujeres y hombres Equal».
  191. ↑ Comisión Europea, Política Regional Inforegio (13 de septiembre de 2011). «Urban II».
  192. ↑ Ec.europa.eu (18 de abril de 2016). «The EU budget 2011 in figures».
  193. ↑ 193,0 193,1 EUROPA (17 de septiembre de 2011). «Presupuesto». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  194. ↑ «EU budget at a glance» (անգլերեն). 6 de noviembre de 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 19 de octubre de 2007-ին.
  195. ↑ EUROPA (17 de septiembre de 2011). «Fuentes de ingresos de la UE». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  196. ↑ «Where does the money go?» (անգլերեն). 17 de septiembre de 2011.
  197. ↑ «Mercado interior». 25 de junio de 2010.
  198. ↑ europa.eu (9 de octubre de 2011). «Estrategia en materia de política de los consumidores 2007-2013». «El objetivo de esta Comunicación es reforzar, entre 2007 y 2013, el comercio minorista en el mercado interior»
  199. ↑ «El espacio y la cooperación Schengen». 15 de noviembre de 2009. «Síntesis de la legislación de la Unión Europea»
  200. ↑ «Relaciones con terceros países: principios comunes». 12 de septiembre de 2011. «Como consecuencia de la extensión progresiva del espacio Schengen a todos los estados miembros de la UE, algunos terceros países con relaciones especiales con la Unión participan en la cooperación Schengen»
  201. ↑ «El espacio y la cooperación Schengen». 12 de septiembre de 2011. «De acuerdo con el protocolo adjunto al Tratado de Ámsterdam, Irlanda y el Reino Unido pueden participar en la totalidad o en parte de las disposiciones del acervo de Schengen»
  202. ↑ Parlamento Europeo (12 de septiembre de 2011). «El Espacio Económico Europeo (EEE)». «El objetivo del EEE es la creación de un mercado único que cubra no sólo a la propia Comunidad Europea, sino también a los países de la Asociación Europea de Libre Comercio (AELC). El mercado conjunto así creado es de unos 380 millones de habitantes»
  203. ↑ Parlamento Europeo (12 de septiembre de 2011). «El Espacio Económico Europeo (EEE)». «Suiza no ratificó el Acuerdo, que entró en vigor a principios de 1994 cubriendo, por tanto, a 17 países»
  204. ↑ swissinfo.ch (19 de julio de 2007). «Suiza y la Unión Europea: un acercamiento difícil». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  205. ↑ «Suiza se suma al espacio Schengen». 14 de septiembre de 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  206. ↑ Comisión Europea (14 de febrero de 2015). «Competition: making markets work better». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  207. ↑ «Almunia insiste en la necesidad de luchar contra los cárteles». 14 de febrero de 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  208. ↑ «The Commission prohibits GE's acquisition of Honeywell». 14 de febrero de 2015.
  209. ↑ Gow, David (14 de febrero de 2015). «Microsoft caves in to European Commission». The Guardian.
  210. ↑ 210,0 210,1 Comisión Europea (12 de septiembre de 2011). «El euro». «El euro es en la actualidad la moneda de los 330 millones de personas que viven en los 17 países de la zona del euro»
  211. ↑ Comisión Europea (12 de septiembre de 2011). «El Euro». «El 1 de enero de 2002, el euro apareció físicamente, en forma de billetes y monedas»
  212. ↑ «El euro registra la mayor devaluación de su historia y se cambia a menos de 1,50 dólares». 13 de septiembre de 2011.
  213. ↑ BCE (13 de septiembre de 2011). «El Banco Central Europeo». «. La función principal del BCE consiste en mantener el poder adquisitivo de la moneda única y, de este modo, la estabilidad de precios en la zona del euro»
  214. ↑ «Eslovenia entra en zona euro tras una historia de éxito económico». 25 de junio de 2010.
  215. ↑ «Chipre y Malta entran en la zona euro». 25 de junio de 2010.
  216. ↑ «La UE aprueba la entrada de Eslovaquia a la zona euro». 25 de junio de 2010.
  217. ↑ «La UE aprueba que Estonia entre en el euro el 1 de enero de 2011». 25 de junio de 2010.
  218. ↑ «La UE aprueba formalmente la entrada de Letonia en el euro el próximo enero». 13 de julio de 2013.
  219. ↑ europa.eu (9 de octubre de 2011). «Ampliación de la zona del euro después del 1 de mayo de 2004».
  220. ↑ «Dinamarca se plantea un nuevo referéndum sobre el euro». 13 de septiembre de 2011.
  221. ↑ «Miembros y Observadores». Portal de la OMC. 25 de junio de 2010.
  222. ↑ «Comercio exterior». Portal de la Unión Europea. 25 de junio de 2010.
  223. ↑ Servicio Europeo de Acción Exterior (31 de marzo de 2013). «Relaciones de la UE con América Latina». www.eeas.europa.eu.
  224. ↑ «Relaciones CAN - UE: Asistencia Técnica Relativa al Comercio» (PDF). Portal del CAN. 25 de junio de 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  225. ↑ Servicio Europeo de Acción Exterior (31 de marzo de 2013). «Relaciones de la UE con la Comunidad Andina (CAN)». www.eeas.europa.eu.
  226. ↑ Delegación de la Unión Europea para Centroamérica y Panamá (29 de octubre de 2011). «Intercambio comercial entre la UE y Nicaragua». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  227. ↑ Servicio Europeo de Acción Exterior (31 de marzo de 2013). «Relaciones de la Unión Europea con América Central». www.eeas.europa.eu.
  228. ↑ Servicio Europeo de Acción Exterior (31 de marzo de 2013). «Relaciones de la Unión Europea con América MERCOSUR (Mercado Común del Sur)». www.eeas.europa.eu.
  229. ↑ «Una negociación con tintes de novela» (իսպաներեն). 12 de marzo de 2018. {{cite web}}: Unknown parameter |periódico= ignored (օգնություն)
  230. ↑ Color, ABC (12 de marzo de 2018). «El Mercosur decide apurar acuerdo con UE - Edicion Impresa - ABC Color» (եվրոպական իսպաներեն).
  231. ↑ 231,0 231,1 «Energy consumption and production: EU27 energy dependence rate at 54% in 2006: Energy consumption stable» (PDF). 12 de septiembre de 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 23 de septiembre de 2008-ին. «
    In the EU27, gross inland energy consumption was 1 825 million tonnes of oil equivalent (toe) in 2006, stable compared with 2005, while energy production decreased by 2.3% to 871 mn toe...
    Gross inland consumption is defined as primary production plus imports, recovered products and stock change, less exports and fuel supply to maritime bunkers (for seagoing ships of all flags)...
    A tonne of oil equivalent (toe) is a standardised unit defined on the basis of one tonne of oil having a net calorific value of 41.868 Gigajoules.»
  232. ↑ 232,0 232,1 «EU supply and demand for nuclear fuels». Euratom Supply Agency — Annual Report 2007 (PDF). Luxembourg. 1 de marzo de 2009. էջ 22. ISBN 978-92-79-09437-8. «European uranium mining supplied just below 3% of the total EU needs, coming from the Czech Republic and Romania (a total of 526 tU).»
    Nuclear energy and renewable energy are treated differently from oil, gas, and coal in this respect.
  233. ↑ 233,0 233,1 «Q&A: EU energy plans» (անգլերեն). 13 de julio de 2007.
  234. ↑ Shamil Midkhatovich Yenikeyeff (12 de noviembre de 2008). «Kazakhstan's Gas: Export Markets and Export Routes» (PDF) (անգլերեն).
  235. ↑ «'Low-carbon economy' proposed for Europe» (անգլերեն). 24 de enero de 2007.
  236. ↑ Parlamento Europeo (28 de octubre de 2011). «Crisis del gas entre Ucrania y Rusia: la UE necesita una política energética más firme».
  237. ↑ 237,0 237,1 237,2 «Accord historique sur la protection climatique». EU2007.DE (francés). 24 de junio de 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2 de julio de 2007-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  238. ↑ Comisión Europea (15 de agosto de 2007). «The trans-European transport network: new guidelines and financial rules» (PDF) (անգլերեն).
  239. ↑ «Los satélites Galileo lanzados ayer, colocados en una órbita incorrecta». El País. 23 de agosto de 2014.
  240. ↑ Barrot, Jacques (21 de julio de 2007). «Jacques Barrot Home Page, Commission vice president for transport» (անգլերեն).
  241. ↑ McKie, Robin (11 de agosto de 2007). «Sat-nav rival could crash and burn» (անգլերեն).
  242. ↑ 242,0 242,1 242,2 242,3 242,4 Comisión Europea (13 de septiembre de 2011). «La Política Agrícola Común en Detalle» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 13 de enero de 2010-ին.
  243. ↑ José María García Álvarez-Coque, Alan Swinbank y Valentin Zahrnt. (13 de septiembre de 2011). «Una Política Agraria Común para los bienes públicos europeos» (PDF).
  244. ↑ InDret (13 de septiembre de 2011). «Cuotas y tasa suplementaria en el sector lácteo en Cataluña» (PDF).
  245. ↑ ESA (31 de marzo de 2013). «Datos de la ESA, ¿Qué es la ESA?». www.esa.int.
  246. ↑ ESA (13 de septiembre de 2011). «New Member States» (անգլերեն).
  247. ↑ ESA (31 de marzo de 2013). «La ampliación del puerto espacial europeo». www.esa.int.
  248. ↑ CERN (21 de enero de 2009). «Le nom CERN» (francés).{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  249. ↑ 249,0 249,1 Ministerio de Asuntos Exteriores y Cooperación (30 de enero de 201%). «CERN (Organización Europea para la Investigación Nuclear)». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  250. ↑ CERN (13 de septiembre de 2011). «CERN in a nutshell» (անգլերեն).
  251. ↑ MANGAS, ARACELI. «La acción exterior de la Unión. La Política Exterior y de Seguridad Común». Instituciones y Derecho de la Unión Europea. {{cite web}}: Missing or empty |url= (օգնություն)
  252. ↑ FLEURANT, AUDE. «The SIPRI Top 100 arms-producing and military». SIPRI Fact Sheet. {{cite web}}: Missing or empty |url= (օգնություն)
  253. ↑ Camps-Febrer, Blanca (http://www.icariaeditorial.com/libros.php?id=1556). El diccionario de la guerra, la paz y el desarme. էջ 289. ISBN 9788498886665. {{cite book}}: External link in |date= (օգնություն)
  254. ↑ «Desarrollo sostenible». europa.eu. 30 de enero de 2015.
  255. ↑ 255,0 255,1 255,2 255,3 Actividades de la Unión Europea. Medio ambiente. europa.eu.
  256. ↑ Agencia Europea de Medio Ambiente (13 de septiembre de 2011). «AEMA. Quiénes somos».
  257. ↑ «Natura 2000 network». Portal de la Comisión Europea (անգլերեն). 25 de junio de 2010.
  258. ↑ «Directiva 92/43/CEE del Consejo, de 21 de mayo de 1992, relativa a la conservación de los hábitats naturales y de la fauna y flora silvestres». Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex). 25 de junio de 2010.
  259. ↑ «Directiva 79/409/CEE del Consejo, de 2 de abril de 1979, relativa a la conservación de las aves silvestres». Portal de la Comisión Europea: El acceso al Derecho de la Unión Europea (EUR-Lex). 25 de junio de 2010.
  260. ↑ 260,0 260,1 Life Lince (13 de septiembre de 2011). «Red Natura 2000». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  261. ↑ Comisión Europea (13 de septiembre de 2011). «The LIFE Programme» (անգլերեն).
  262. ↑ Fundación Global Nature (13 de septiembre de 2011). «LIFE: El instrumento financiero para el medio ambiente». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  263. ↑ Comisión Europea (13 de septiembre de 2011). «LIFE Programme» (անգլերեն).
  264. ↑ Commission Implementing Regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council
  265. ↑ «La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía» (PDF). www.ec.europa.eu. 31 de marzo de 2013. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 9 de marzo de 2013-ին.
  266. ↑ 266,0 266,1 Instituto de Estadística de Cataluña (31 de enero de 2011). «Población total a 1 de enero. 2011».
  267. ↑ «Estimación de la población permanente a 1 de enero de 2014 en Rusia». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  268. ↑ Держстат України (21 de febrero de 2014). «Чисельність населення на 1 січня 2014 року та середня чисельність за 2013 рік» (ուկրաիներեն).
  269. ↑ People ::Belarus Արխիվացված 2020-04-30 Wayback Machine CIA — The World Factbook
  270. ↑ «Estimación oficial mensual». 26 de julio de 2013. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  271. ↑ «Statistical Service of Armenia» (PDF). Armstat. 20 de febrero de 2014.
  272. ↑ «Armenia Population». countrymeters.info.
  273. ↑ CIA World Factbook - Kyrgyzstan Արխիվացված 2015-11-27 Wayback Machine. Consultado el 23 de octubre de 2013.
  274. ↑ «Todos los países europeos registran niveles insuficientes de natalidad». 21 de septiembre de 2011.
  275. ↑ 275,0 275,1 275,2 Instituto Nacional de Estadística (31 de marzo de 2013). «España en la UE de los 27. Población y territorio».
  276. ↑ «Irlanda Tasa de natalidad». 21 de septiembre de 2011.
  277. ↑ «Francia Tasa de natalidad». 21 de septiembre de 2011.
  278. ↑ «Países Bajos Tasa de natalidad». 21 de septiembre de 2011.
  279. ↑ «Alemania Tasa de natalidad». 21 de septiembre de 2011.
  280. ↑ «Grecia Tasa de natalidad». 21 de septiembre de 2011.
  281. ↑ «La inmigración aportó el 75% del crecimiento demográfico de la UE en 2001». 21 de septiembre de 2011.
  282. ↑ 282,0 282,1 Comunidad de Madrid (21 de septiembre de 2011). «Población de la Unión Europea a 1 de enero de 2003».
  283. ↑ «Los menores no acompañados entran por el Estrecho a España llegan al norte y acaban en Madrid y Barcelona». 21 de septiembre de 2011.
  284. ↑ dw.de (21 de septiembre de 2011). «Crece migración masiva de jóvenes profesionales».
  285. ↑ 285,0 285,1 285,2 Comisión Europea (1 de abril de 2011). «La población de la UE: más mayor y más diversa, según el nuevo Informe sobre demografía» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 9 de marzo de 2013-ին.
  286. ↑ 286,0 286,1 286,2 Comisión Europea (12 de septiembre de 2011). «Lenguas oficiales de la UE». Արխիվացված է օրիգինալից 24 de agosto de 2011-ին. «La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales y de trabajo.»
  287. ↑ REGLAMENTO No 1 por el que se fija el régimen lingüístico de la Comunidad Económica Europea (DO L 17 de 6.10.1958, p. 385), modificado tras cada nueva adhesión.
  288. ↑ Comisión Europea (13 de septiembre de 2011). «Las lenguas de Europa». Արխիվացված է օրիգինալից 20 de marzo de 2011-ին. «La Unión Europea tiene 23 lenguas oficiales a las que se sumarán más a medida que se incorporen nuevos países. Europa también cuenta con más de 60 lenguas regionales y minoritarias autóctonas»
  289. ↑ Comisión Europea (13 de septiembre de 2011). «Lenguas en ámbitos específicos». Արխիվացված է օրիգինալից 31 de agosto de 2011-ին. «Con el fin de [...] rear sociedades más amigables, en las que comunidades e individuos dialoguen entre sí»
  290. ↑ Consejo de la Unión Europea (28 de mayo de 2009). «Resolución del Consejo, de 21 de noviembre de 2008, relativa a una estrategia europea en favor del multilingüismo». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  291. ↑ Comisión Europea (2006). «Las lenguas en Europa - Encuesta Eurobarómetro». Արխիվացված է օրիգինալից 24 de agosto de 2011-ին.
  292. ↑ Comisión Europea (junio de 2005). «Social values, Science and Technology» (PDF) (անգլերեն).
  293. ↑ «Facts about the Church of Sweden» (անգլերեն). 12 de septiembre de 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին. «Suecia tiene al menos 9 millones de habitantes, y en 2009 el 71,3 por ciento de ellos eran miembros de la Iglesia de Suecia.»
  294. ↑ «2909 BARÓMETRO JULIO 2011» (PDF). 12 de septiembre de 2011.
  295. ↑ Catholic World News (12 de septiembre de 2011). «France is no longer Catholic, survey shows» (անգլերեն).
  296. ↑ «Benedicto XVI, en el centro del ateísmo militante en Europa». 12 de septiembre de 2011.
  297. ↑ «Estonia, el país "menos religioso" del mundo». 12 de septiembre de 2011.
  298. ↑ Comisión Europea (diciembre de 2006). «EUROBAROMETER 66» (PDF) (անգլերեն).
  299. ↑ Ministerio de Asuntos Exteriores de Dinamarca (28 de octubre de 2011). «Información sobre Dinamarca > Religión».
  300. ↑ «Carta de Derechos Fundamentales». 17 de septiembre de 2011.
  301. ↑ 301,0 301,1 EUROPA (13 de septiembre de 2011). «Síntesis de la legislación de la UE > Cultura». «El Tratado de Maastricht (1993) ha hecho posible que la Unión Europea (UE) -históricamente orientada hacia la economía y el comercio- lleve a cabo acciones culturales para la salvaguardia, la difusión y el desarrollo de la cultura en Europa»
  302. ↑ «Miembros de la Comisión Barroso (2010-2014)». Portal de la Unión Europea. 25 de junio de 2010.
  303. ↑ «Capital Europea de la Cultura». Portal de la Unión Europea. 25 de junio de 2010.
  304. ↑ Comisión Europea (12 de septiembre de 2011). «European capital of culture» (անգլերեն).
  305. ↑ Breckenfield, Nick (15 de enero de 2008). «European Union Youth Orchestra». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  306. ↑ Van Gelder, Lawrence (15 de enero de 2008). «Footlights» (անգլերեն).
  307. ↑ «UPS announces sponsorship of EU Youth Orchestra in time for the Proms! 2001 Press Release» (անգլերեն). 15 de enero de 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  308. ↑ 308,0 308,1 Obra Social La Caixa (noviembre de 2005). «Los sistemas educativos europeos ¿Crisis o transformación?» (PDF). Colección Estudios Sociales. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  309. ↑ Comisión Europea (22 de enero de 2012). «Educación Superior Europea». Արխիվացված է օրիգինալից 9 de diciembre de 2011-ին. «Europa cuenta con varios cientos de instituciones de educación superior que gozan de prestigio internacional como centros de excelencia»
  310. ↑ Comisión Europea (1995). «White Paper on education and training» (PDF) (անգլերեն).
  311. ↑ Comisión Europea (30 de octubre de 2000). «La educación y el aprendizaje permanente».
  312. ↑ «Memorándum sobre el aprendizaje permanente» (PDF). 30 de octubre de 2000. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 9 de marzo de 2013-ին.
  313. ↑ EUROPA (13 de septiembre de 2011). «Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior». «La Declaración de Bolonia puso en marcha el proceso del mismo nombre»
  314. ↑ Ministros y secretarios europeos (13 de septiembre de 2011). «Declaración de Bolonia» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 13 de octubre de 2011-ին. «Declaración conjunta de los Ministros Europeos de Educación»
  315. ↑ EUROPA (13 de septiembre de 2011). «Proceso de Bolonia: creación del Espacio Europeo de Enseñanza Superior». «Propone facilitar la convergencia de los distintos sistemas de enseñanza superior hacia sistemas más transparentes»
  316. ↑ Secretariado de Bolonia (13 de septiembre de 2011). «About the Bologna Process» (անգլերեն). «El objetivo general del proceso de Bolonia es la creación de un Espacio Europeo de Educación Superior (EEES), basado en la cooperación internacional e intercambio académico que sea atractivo para los estudiantes europeos y personal, así como a estudiantes y personal de otras partes del mundo»
  317. ↑ «El acuerdo general de comercio de servicios de la OMC» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  318. ↑ Alfredo Almendro, Daniel Iraberri, Alejandro Merlo, Jacinto Morano, Rebeca Moreno, Manuel Muñoz Navarrete, Jorge Polo Blanco, Clara Serra y Clara Serrano García (17). Bolonia no existe. La destrucción de la Universidad europea (1ª ed.). Madrid. էջ 166. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |otros= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  319. ↑ Fernández Liria, Carlos (17 de mayo). «Golpe de estado a la Academia».
  320. ↑ APEE (13 de septiembre de 2011). «Programa de aprendizaje permanente». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին. «El Programa de aprendizaje permanente comprende cuatro programas [...]: Programa Comenius, [...] Programa Erasmus, [...] Programa Leonardo da Vinci, [...] y Programa Grundtvig.»
  321. ↑ Programa de aprendizaje permanente 2007-2013 Արխիվացված 2007-10-11 Wayback Machine Unión Europea
  322. ↑ 322,0 322,1 322,2 Comisión Europea (13 de septiembre de 2011). «eLearning programa». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  323. ↑ 323,0 323,1 Comisión Europea (3 de marzo de 2012). «MODELO DE DEPORTE EUROPEO» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  324. ↑ Hablamos de Europa (3 de marzo de 2012). «Deporte europeo». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  325. ↑ «TV3 emite la Final de la UEFA Champions League en Dolby Digital Plus». 3 de marzo de 2012.
  326. ↑ «Deschamps no quiere distracciones». 3 de marzo de 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 4 de noviembre de 2011-ին.
  327. ↑ Walter Oppenheimer (20 de abril de 2011). «¿Puede alguien gastarse 222 millones en un piso?».
  328. ↑ Liceras, Ángel (3 de marzo de 2012). «La Liga española es la segunda de las grandes de Europa que menos dinero reparte entre sus clubes».
  329. ↑ Fordyce, Tom (13 de julio de 2007). «10 years since Bosman».
  330. ↑ Comisión Europea (3 de marzo de 2012). «El deporte y la Unión Europea» (PDF).
  331. ↑ «Statement of European team sports» (PDF) (անգլերեն). 21 de octubre de 2007.
  332. ↑ «UEFA» (անգլերեն). 21 de octubre de 2007.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել

Պաշտոնական

Այլ աղբյուրներ

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եվրոպական միություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wiki.x.io/w/index.php?title=Եվրոպական_միություն&oldid=10102293» էջից